เส้นทางท่องเที่ยวที่ 2
November 11, 2023
ความทรงจำเกี่ยวกับสมเด็จพระเจ้าตากสิน
ย่านคลองบางหลวงเป็นส่วนหนึ่งของเมืองธนบุรี ซึ่งทวีบทบาทความสำคัญมากในสมัยอยุธยาตอนปลายและเป็นศูนย์กลางการปกครองสมัยธนบุรี วัดวาอารามในย่านนี้ย่อมมีบทบาททางศาสนาและเกี่ยวข้องกับชนชั้นนำสมัยธนบุรี ปรากฏทั้งในฐานะวัดประจำพระราชวัง ได้แก่ วัดอรุณาราชวราราม (วัดแจ้ง) และวัดโมลีโลกยาราม (วัดท้ายตลาด) วัดที่ประทับของสมเด็จพระสังฆราช (ชื่น) ได้แก่ วัดหงส์รัตนาราม วัดสำหรับตั้งพระเมรุมาศและพระเมรุของบรรดาเจ้านาย ได้แก่ วัดราชคฤห์ และวัดอินทาราม โดยเฉพาะวัดอินทารามเป็นสถานที่ฝังพระศพและถวายพระเพลิงศพของพระองค์ บทบาทเชิงพื้นที่และความทรงจำสมัยธนบุรีผ่านสมเด็จพระเจ้าตากสินถูกผูกโยงกับวัตถุ สิ่งก่อสร้าง และสถานที่ จนเสริมตำนานให้เป็นรูปธรรมเด่นชัด สิ่งเหล่านี้ดึงดูดผู้ศรัทธาและต่อยอดเป็นกิจกรรมการท่องเที่ยวเชิงศาสนาของบรรดาวัดเก่าของย่านในปัจจุบัน อาทิ ตำนานพระพุทธรูปฉลองพระองค์ และเจดีย์ที่เชื่อว่าบรรจุพระอัฐิของพระองค์ที่วัดอินทาราม […]
November 11, 2023
หลวงพ่อโต ย่านตลาดพลู
วัดวรามาตยภัณฑสาราราม หรือวัดขุนจันทร์ ตั้งบริเวณปากคลองด่านตัดกับคลองบางหลวง บูรณะใหม่ พ.ศ. 2370 ภายใต้การอุปถัมภ์ของพระยามหาอำมาตย์ (ป้อม) ในรัชกาลที่ 3 ปัจจุบันเหลือหลักฐานงานสร้างของเก่าภายในวัดเฉพาะอุโบสถ ซึ่งผ่านการบูรณะใหม่บนเค้าโครงอาคารเดิม เจดีย์ข้างอุโบสถ ไม่ปรากฏประวัติการสร้าง ปัจจุบันส่วนฐานผ่านการซ่อมใหม่เป็นช่องบรรจุอัฐิมาตั้งแต่สมัยอดีตเจ้าอาวาส และหลวงพ่อโต พระพุทธรูปขนาดใหญ่ เข้าใจว่าน่าจะมีอยู่ก่อนงานบูรณะครั้งนั้น เดิมประดิษฐานกลางแจ้งต่อมาทางวัดได้ทำเพิงหลังคาสังกะสีป้องกันแดดฝนก่อนสร้างวิหารขึ้นใหม่ภายใต้การร่วมแรงของชาวบ้านและพระลูกวัดจนแล้วเสร็จใน พ.ศ. 2506 จากภาพถ่ายเก่าราว พ.ศ. 2490 เป็นพระพุทธรูปประทับนั่งขัดสมาธิราบปางสมาธิ กรอบพระพักตร์และพระหนุตัดเหลี่ยม […]
November 11, 2023
พุทธศิลป์กับบทบาทวัดราชคฤห์ในย่านบางยี่เรือ ยุคต้นกรุงรัตนโกสินทร์
วัดราชคฤห์เดิมชื่อวัดบางยี่เรือใน บางยี่เรือมอญ หรือวัดวังน้ำวน ตามประวัติกล่าวว่าสร้างโดยมอญอพยพมาพึ่งพระบรมโพธิสมภารสมัยอยุธยาตอนปลาย สอดคล้องกับรูปแบบทางสถาปัตยกรรมวิหาร (อุโบสถเก่า) ที่ยังคงเค้ารูปแบบอาคารประเพณีสมัยอยุธยาตอนปลาย สมัยธนบุรีเป็นวัดบำเพ็ญพระธรรมคู่กับวัดบางยี่เรือนอก (อินทาราม) ซึ่งแห่งหลังมีบทบาทสำคัญกว่าใช้เป็นที่พระราชเพลิงพระศพของพระบรมวงศานุวงศ์ เจ้านาย และขุนนางหลายพระองค์ รวมถึงสมเด็จพระเจ้าตากสิน งานพุทธศิลป์ที่ศรัทธาในวัดที่ตำนานว่าสร้างมาแต่สมัยอยุธยาตอนปลายและได้รับการซ่อมใหม่โดยพระยาพิชัยดาบหักในระยะนี้ คือหลวงพ่อประสบสุข หรือหลวงพ่อนอนหงาย พระพุทธรูปปางถวายพระเพลิงภายในวิหารน้อย ด้วยมีพระพุทธสาวก (พระกัสสปเถระ) ประทับนั่งพับเพียบถวายวันทาเบื้องพระบาท เดิมน่าจะเคยมีโลงพระศพเป็นเครื่องไม้ครอบอีกทีหนึ่ง สืบมาสมัยรัตนโกสินทร์รัชกาลที่ 1 ทรงโปรดเกล้าฯ ให้พระสุเมธน้อย หนึ่งในสามพระเถระฝ่ายรามัญ […]
November 11, 2023
ภาพประวัติศาสตร์ของวัดโพธินิมิตรผ่านจิตรกรรมฝาผนังภายในอุโบสถ
วัดโพธินิมิตรสถิตมหาสีมาราม สร้างขึ้นในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 โดยการอุทิศที่ดินของบิดามารดาสร้างวัดตามนิมิตของสมเด็จพระวันรัตน (แดง สีลวฑฒโน) เมื่อครั้งดำรงสมณศักดิ์พระเทพกวี วัดสุทัศน์เทพวราราม ต่อมาใน พ.ศ. 2432 รัชกาลที่ 5 ทรงพระราชทานทรัพย์ส่วนพระองค์ให้พระอาจารย์แดง วัดหงส์รัตนาราม ช่างเขียนที่มีชื่อเสียงในเวลานั้นมาเขียนภาพจิตรกรรมฝาผนังอุโบสถ เรื่องการอัญเชิญกิ่งมหาโพธิ์ที่พระเจ้าอโศกพระราชทานมายังเกาะลังกาแก่พระเจ้าเทวานัมปิยติสสะ เทศกาลและงานบุญ กิจของสงฆ์ และแทรกความรู้เรื่องรูปแบบสีมาที่สมเด็จพระวันรัตนทรงมีความถนัด และได้ทำการผูกมหาพัทธสีมาขึ้นเป็นแห่งแรกในคณะสงฆ์มหานิกาย ฉากจิตรกรรมระหว่างช่องหน้าต่างมีรูปแบบแตกต่างกันไป บางห้องสะท้อนให้เห็นต้นแบบจากวัดที่มีอยู่จริง อาทิ วัดราชบพิธฯ […]
November 11, 2023
หอไตรแบบพิเศษในเขตพุทธาวาสวัดอินทาราม ธนบุรี
กลอนเพลงยาวชมพระยาศรีเพ็ง ต้นฉบับเป็นสมุดไทยเขียนตัวรง เชื่อว่าน่าจะแต่งขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 3 พรรณนาสิ่งก่อสร้างภายในเขตพุทธาวาสวัดอินทารามที่พระยาศรีสหเทพ (ศรีเพ็ง) สถาปนาใหม่ ว่า “…ได้สร้างวัดอารามงามตำบล ประชาชนที่ไปได้วันทา มีพระปรางค์ฐานซุ้มอยู่มุมวัด ด้านสกัดหอไตรอยู่ซ้ายขวา มีเสาคู่หน้าวัดถัดกันมา…”  ตำแหน่งหอไตรตรงกับวิหารคู่ด้านหน้าอุโบสถ  โดยเฉพาะวิหารทิศเหนือด้านนอกเป็นอาคารทรงโรงมีหลังคากันสาดโดยรอบ ภายในยกฐานสูงและก่อผนังอาคารอีกชั้นหนึ่ง ห้องด้านในมีแท่นสำหรับวางตู้พระไตรปิฎกสองฝั่งหัวท้าย  ต่างจากรูปแบบหอไตรเครื่องก่อร่วมสมัยที่นิยมก่อเสายกใต้ถุน หรือก่อฐานซ้อนชั้นรองรับอาคารแบบมีเสาพาไลโดยรอบ แต่หอไตรทรงโรงทำผนังเจาะช่องหน้าต่างมีปรากฏมาก่อนในกลุ่มหอไตรเครื่องไม้  ดังนั้นรูปแบบพิเศษของวิหารทิศเหนือจึงเกี่ยวเนื่องกับหน้าที่การใช้งานระยะแรกในฐานะหอไตรของวัด  ตรงข้ามกับวิหารทิศใต้ (ศาลาการเปรียญหลังเก่า) เป็นงานบูรณะขึ้นใหม่เกือบทั้งหมดด้วยเดิมผนังแตกและพังทลายลง แม้ภายนอกมีรูปแบบเหมือนวิหารทิศเหนือแต่ภายในเป็นระบบเสาร่วมในรับน้ำหนักเครื่องบนอาคาร ไม่แน่ชัดว่าการใช้งานแรกสร้างอาคารหลังนี้เป็นหอไตรดังกล่าวถึงในกลอนข้างต้นหรือไม่ […]
November 10, 2023
องค์ประกอบสถาปัตยกรรมแบบเก่าของอุโบสถวัดหงส์รัตนาราม ธนบุรี
ข้อมูลการบูรณปฏิสังขรณ์อุโบสถวัดหงส์รัตนารามระบุว่าสมเด็จพระเจ้าตากสินทรงสร้างอุโบสถขนาดใหญ่ขึ้นก่อนได้รับบูรณะครั้งใหญ่ในรัชกาลที่ 3 สมเด็จพระศรีสุริเยนทรามาตย์ทรงบูรณะมาก่อน และสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอกรมขุนอิศราศรังสรรค์ (พระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว) ทรงรับผิดชอบต่อจนแล้วเสร็จในรัชกาลถัดมา สัมพันธ์กับโครงสร้างอาคารขนาดใหญ่มีเสาพาไลผังสี่เหลี่ยมรับน้ำหนักเครื่องหลังคาตามแบบพระราชนิยม รัชกาลที่ 3 อย่างไรก็ตามปรากฏการใช้องค์ประกอบสถาปัตยกรรมแบบเก่าร่วมด้วย ได้แก่ รูปแบบเสาร่วมในประธานผังกลมประดับบัวหัวเสา และการทำช่องหน้าต่างคู่บนหน้าบัน ซึ่งอาจทำขึ้นล้องานโครงสร้างที่เคยมีอยู่ก่อนการบูรณะ หรือกรณีเป็นความคิดเพิ่มเติมในการปฏิสังขรณ์สมัยรัชกาลที่ 3 ซึ่งมีความเป็นไปได้มากกว่าแสดงถึงการนำองค์ประกอบแบบเก่ามาใช้ร่วมกับรูปแบบไทยประเพณีอื่นๆ สอดคล้องกับงานสร้างภายในวัดเก่าที่มีฐานะความสำคัญในสมัยธนบุรี เฉพาะการประดับหน้าต่างคู่บนตับล่างหน้าบันปรากฏขึ้นในงานร่วมสมัยย่านฝั่งธนบุรีที่กษัตริย์ และขุนนางระดับสูงสร้างในวัดสำคัญมาแต่สมัยธนบุรีร่วมกับวัดหงส์รัตนาราม ได้แก่ อุโบสถวัดระฆังโฆษิตาราม ซึ่งรัชกาลที่ 3 โปรดเกล้าฯ สร้างขึ้นใหม่แทนอุโบสถเดิมที่ปรับไปเป็นวิหารหลังเหตุการณ์ไฟไหม้วัด […]
November 10, 2023
หมู่พระเจดีย์และวิหารกุฏิวัดอินทาราม
หมู่เจดีย์ทรงเครื่องสลับคั่นด้วยวิหารกุฏิ (กุฏิพุทธองค์) ตั้งร่วมกันบนฐานไพทีด้านหลังอุโบสถ วัดอินทาราม ได้รับการบูรณะครั้งใหญ่สมัยท่านเจ้าคุณพระทักษิณคณิศรเป็นเจ้าอาวาส (พ.ศ. 2448-2484) ข้อมูลจารึกบนผนังวิหารน้อยทิศตะวันตกระบุข้อความว่า “ข้าพเจ้าคุณนายขันทอง พระยาบริรักษ์จัตุรงค์และคุณหญิง ได้บริจาคเงินปฏิสังขรณ์วิหารหลังนี้ เป็นจำนวนเงิน ๑,๔๗๐ บาท เสร็จเมื่อเดือน ๑๐ แรม ๑๒ (?) ค่ำ วันที่ ๑๐ ตุลา ๒๔๘๓” ส่วนวิหารอีก 3 […]
November 10, 2023
การสร้างซ่อมวัดย่านคลองบางหลวง
วัดริมฝั่งคลองบางหลวงตั้งแต่ปากคลองบางกอกใหญ่ย้อนขึ้นไปถึงแยกคลองบางจาก ส่วนใหญ่เป็นวัดเก่าที่ได้รับการสถาปนาบูรณปฏิสังขรณ์ครั้งใหญ่หรือสถาปนาขึ้นบนที่ดินส่วนบุคคลโดยกษัตริย์และขุนนางสมัยรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 3 ได้แก่ วัดหงส์รัตนาราม วัดกัลยาณมิตร วัดราชคฤห์ วัดจันทาราม วัดอินทาราม วัดเวฬุราชิณ วัดขุนจันทร์ วัดอัปสรสวรรค์ วัดนางชี วัดนวลนรดิศ และวัดคูหาสวรรค์ สะท้อนความเจริญทางเศรษฐกิจและการเปลี่ยนแปลงของพื้นที่ริมฝั่งคลองบางกอกใหญ่จากพื้นที่สวนสลับป่าสู่ย่านชุมชนผ่านวัดที่บรรดาเจ้านายและขุนนางมาซ่อมสร้างต่อเนื่องตลอดริมฝั่งคลองฝากตะวันตกของกรุงเทพฯ โดยเฉพาะบริเวณปากคลองต่อเนื่องถึงปากคลองด่านที่ถือเป็นเส้นทางเศรษฐกิจสำคัญที่เชื่อมโยงการเดินทางระหว่างชุมชน และการขนส่งสินค้าทรัพยากรจากลุ่มน้ำท่าจีนกับกรุงเทพฯ บรรดาวัดเหล่านี้สร้างขึ้นตามพระราชศรัทธาของรัชกาลที่ 3 และแรงสนับสนุนบางส่วนจากหลวงเพื่อถวายเป็นพระอารามหลวงจึงมีอิทธิพลโครงสร้างและงานประดับแบบพระราชนิยมตามสมัยผสมผสานมากน้อยต่างกันไป ปัจจุบันบางวัดเป็นที่บรรจุอัฐิและทำบุญอุทิศแก่บรรพบุรุษของลูกหลานในตระกูลสืบมา อาทิ ตระกูลกัลยาณมิตร สถาปนาวัดกัลยาณมิตร […]
November 10, 2023
สังคมและวัฒนธรรมย่านคลองบางหลวงผ่านพุทธศิลป์และการท่องเที่ยว
ย่านคลองบางหลวง หรือชุมชนริมสองฝั่งคลองบางกอกใหญ่ เป็นพื้นที่ทางประวัติศาสตร์นับตั้งแต่เมืองหน้าด่านการค้าสมัยอยุธยา และพื้นที่สำคัญต่อเนื่องจากศูนย์กลางการปกครองสมัยธนบุรีถึงรัตนโกสินทร์ ด้วยฐานะพื้นที่ในเส้นทางเศรษฐกิจสำคัญจึงปรากฏการตั้งถิ่นฐานของชาวไทย จีน และต่างชาติอื่นๆ อย่างต่อเนื่อง พร้อมการสร้างวัด โบสถ์คริสต์ มัสยิด และศาลเจ้ากระจายตัวตามแนวสองฝั่งคลองบางหลวง มรดกทางศิลปวัฒนธรรมเหล่านี้จึงถูกนำมาสร้างคุณค่าและมูลค่าทางด้านการท่องเที่ยวเพื่อสะท้อนความหลากหลายของชาติพันธุ์ที่มักถูกหยิบยกเป็นเอกลักษณ์ของย่าน ปัจจุบันวัดจำนวนมากกลายเป็นพื้นที่รองรับกิจกรรมที่หลากหลายของชุมชนโดยไม่จำกัดศาสนารวมถึงการท่องเที่ยวของย่านสืบมาถึงปัจจุบัน ประกอบกับการศึกษาและการใช้ข้อมูลงานพุทธศิลป์ในพื้นที่ส่วนใหญ่เน้นมุ่งศึกษาเรื่องการสืบเนื่อง และปรับเปลี่ยนของรูปแบบงานศิลปกรรมตามขนบสมัย โดยเฉพาะกลุ่มวัดหลวงเป็นหลัก ยังขาดการศึกษาวิเคราะห์ความสัมพันธ์เชิงกลุ่มพื้นที่งานพุทธศิลป์ริมคลองบางหลวง รวมถึงบทบาทวัดและพุทธศิลป์ที่ปรับเปลี่ยนตามสังคมวัฒนธรรมในพื้นที่ปัจจุบัน ดังนั้นโครงการวิจัยนี้จึงเน้นศึกษางานพุทธศิลป์ของวัดริมฝั่งคลองตั้งแต่แยกตัดคลองบางแวกไล่ลงมาถึงปากคลองบางกอกใหญ่ และพื้นที่เกี่ยวเนื่องเป็นหลัก ผ่านการศึกษารูปแบบและแนวความคิดการสร้างงาน ปัจจัยทางสังคมวัฒนธรรมที่ส่งผลต่อการสร้างซ่อมดังกล่าวเพื่อระบุลักษณะเด่น หรือธรรมเนียมสมัยนิยม ก่อนนำข้อมูลมาสื่อความหมายเพื่อการท่องเที่ยวเชิงแนวคิด (Thematic […]