
องค์ประกอบสถาปัตยกรรมแบบเก่าของอุโบสถวัดหงส์รัตนาราม ธนบุรี

ภาพประวัติศาสตร์ของวัดโพธินิมิตรผ่านจิตรกรรมฝาผนังภายในอุโบสถ
กลอนเพลงยาวชมพระยาศรีเพ็ง ต้นฉบับเป็นสมุดไทยเขียนตัวรง เชื่อว่าน่าจะแต่งขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 3 พรรณนาสิ่งก่อสร้างภายในเขตพุทธาวาสวัดอินทารามที่พระยาศรีสหเทพ (ศรีเพ็ง) สถาปนาใหม่ ว่า “…ได้สร้างวัดอารามงามตำบล ประชาชนที่ไปได้วันทา มีพระปรางค์ฐานซุ้มอยู่มุมวัด ด้านสกัดหอไตรอยู่ซ้ายขวา มีเสาคู่หน้าวัดถัดกันมา…” ตำแหน่งหอไตรตรงกับวิหารคู่ด้านหน้าอุโบสถ โดยเฉพาะวิหารทิศเหนือด้านนอกเป็นอาคารทรงโรงมีหลังคากันสาดโดยรอบ ภายในยกฐานสูงและก่อผนังอาคารอีกชั้นหนึ่ง ห้องด้านในมีแท่นสำหรับวางตู้พระไตรปิฎกสองฝั่งหัวท้าย ต่างจากรูปแบบหอไตรเครื่องก่อร่วมสมัยที่นิยมก่อเสายกใต้ถุน หรือก่อฐานซ้อนชั้นรองรับอาคารแบบมีเสาพาไลโดยรอบ แต่หอไตรทรงโรงทำผนังเจาะช่องหน้าต่างมีปรากฏมาก่อนในกลุ่มหอไตรเครื่องไม้ ดังนั้นรูปแบบพิเศษของวิหารทิศเหนือจึงเกี่ยวเนื่องกับหน้าที่การใช้งานระยะแรกในฐานะหอไตรของวัด ตรงข้ามกับวิหารทิศใต้ (ศาลาการเปรียญหลังเก่า) เป็นงานบูรณะขึ้นใหม่เกือบทั้งหมดด้วยเดิมผนังแตกและพังทลายลง แม้ภายนอกมีรูปแบบเหมือนวิหารทิศเหนือแต่ภายในเป็นระบบเสาร่วมในรับน้ำหนักเครื่องบนอาคาร ไม่แน่ชัดว่าการใช้งานแรกสร้างอาคารหลังนี้เป็นหอไตรดังกล่าวถึงในกลอนข้างต้นหรือไม่ และวัดเคยใช้อาคารดังกล่าวในฐานะศาลาการเปรียญ อนึ่ง การสร้างหอไตร หรือหอไตรคู่ถึง 2 หลังเป็นกลุ่มอาคารหลักในเขตพุทธาวาสไม่ใช่ธรรมเนียมนิยม จึงสะท้อนการออกแบบใหม่ที่ผู้สร้างอาจตั้งใจอุปถัมภ์วัดให้เป็นสถานศึกษาพระไตรปิฎกของภิกษุในย่านนี้ หรืออย่างน้อยเป็นงานสร้างเพื่อสนองศรัทธาบำรุงพุทธศาสนา ดังปรากฏในกลอนเพลงยาวและประวัติวัดว่าผู้อุปถัมภ์สร้างพระไตรปิฎกครบทุกคัมภีร์ฉลองสามวันสามคืนก่อนประดิษฐานในตู้ลายรดน้ำมาถวายวัด ปัจจุบันวิหารทั้งสองได้รับการดูแลรักษาอย่างดีโดยวิหารทิศเหนือเป็นสถานที่จำศีลของผู้ช่วยเจ้าอาวาส ส่วนวิหารทิศใต้รองรับกิจกรรมของญาติโยมในฐานะวิหารปฏิบัติธรรม

ภายในอาคารชั้นในของวิหารทิศเหนือ วัดอินทาราม มีการก่อฐานยกพื้นและผนังอาคารด้านในอีกชั้นหนึ่ง

ห้องด้านในก่อแท่นรองรับตู้พระไตรปิฎก และประดิษฐานพระพุทธรูป ส่วนของพระพุทธรูปประธานนั้นมีข้อความเขียนไว้บนบานประตูว่าปั้นขึ้นใหม่ระหว่าง พ.ศ.2594-2529)

ภายถ่ายเก่าวิหารทิศใต้ วัดอินทาราม ถ่ายวันที่ 29 ธันวาคม พ.ศ. 2520 ภาพถ่ายเก่าแสดงให้เห็นถึงสภาพทรุดโทรมของอาคาร ผนังและเครื่องหลังคาทลายลงเกือบทั้งหมด
ที่มา สำนักงานสลากกินแบ่งรัฐบาล. ที่ระลึกในการทอดผ้ากฐินพระราชทานของสำนักงานสลากกินแบ่งรัฐบาล ณ วัดอินทราราม (ใต้) ตลาดพลู ธนบุรี กรุงเทพฯ. กรุงเทพฯ: สลากกินแบ่งรัฐบาล, 2522, 87.)