
สังคมและวัฒนธรรมย่านคลองบางหลวงผ่านพุทธศิลป์และการท่องเที่ยว

หมู่พระเจดีย์และวิหารกุฏิวัดอินทาราม
วัดกัลยาณมิตรวรมหาวิหารบริเวณปากคลองบางกอกใหญ่ เจ้าพระยานิกรบดินทร์ (โต) ตระกูลกัลยาณมิตร ทรงยกที่บ้านเดิมของท่าน และซื้อที่บ้านข้าราชการ บ้านเจ้าสัว เจ้าภาษี นายอากรบริเวณใกล้เคียงสถาปนาวัดขึ้นถวายเป็นพระอารามหลวง โดยพระวิหารหลวงรัชกาลที่ 3 ทรงโปรดเกล้าฯ พระราชทานช่วย
(ภาพ: ธัชชัย ยอดพิชัย, วัดกัลยาณมิตร วรมหาวิหาร เขตธนบุรี กรุงเทพมหานคร (กรุงเทพฯ : วัดกัลยาณมิตรวรมหาวิหาร, 2553), 24.)
วัดริมฝั่งคลองบางหลวงตั้งแต่ปากคลองบางกอกใหญ่ย้อนขึ้นไปถึงแยกคลองบางจาก ส่วนใหญ่เป็นวัดเก่าที่ได้รับการสถาปนาบูรณปฏิสังขรณ์ครั้งใหญ่หรือสถาปนาขึ้นบนที่ดินส่วนบุคคลโดยกษัตริย์และขุนนางสมัยรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 3 ได้แก่ วัดหงส์รัตนาราม วัดกัลยาณมิตร วัดราชคฤห์ วัดจันทาราม วัดอินทาราม
วัดเวฬุราชิณ วัดขุนจันทร์ วัดอัปสรสวรรค์ วัดนางชี วัดนวลนรดิศ และวัดคูหาสวรรค์ สะท้อนความเจริญทางเศรษฐกิจและการเปลี่ยนแปลงของพื้นที่ริมฝั่งคลองบางกอกใหญ่จากพื้นที่สวนสลับป่าสู่ย่านชุมชนผ่านวัดที่บรรดาเจ้านายและขุนนางมาซ่อมสร้างต่อเนื่องตลอดริมฝั่งคลองฝากตะวันตกของกรุงเทพฯ โดยเฉพาะบริเวณปากคลองต่อเนื่องถึงปากคลองด่านที่ถือเป็นเส้นทางเศรษฐกิจสำคัญที่เชื่อมโยงการเดินทางระหว่างชุมชน และการขนส่งสินค้าทรัพยากรจากลุ่มน้ำท่าจีนกับกรุงเทพฯ บรรดาวัดเหล่านี้สร้างขึ้นตามพระราชศรัทธาของรัชกาลที่ 3 และแรงสนับสนุนบางส่วนจากหลวงเพื่อถวายเป็นพระอารามหลวงจึงมีอิทธิพลโครงสร้างและงานประดับแบบพระราชนิยมตามสมัยผสมผสานมากน้อยต่างกันไป
ปัจจุบันบางวัดเป็นที่บรรจุอัฐิและทำบุญอุทิศแก่บรรพบุรุษของลูกหลานในตระกูลสืบมา อาทิ ตระกูลกัลยาณมิตร สถาปนาวัดกัลยาณมิตร ตระกูลบุนนาค บูรณปฏิสังขรณ์วัดนวลนรดิศ วัดประดู่ฉิมพลี รวมถึงวัดในย่านบ้านสมเด็จ-คลองสาน คือ วัดประยูรวงศาวาส วัดบุพผาราม วัดพิชัยญาติ และวัดอนงคาราม ตระกูลศรีเพ็ญ บูรณปฏิสังขรณ์และสถาปนาวัดอินทาราม ตระกูลอมาตยกุล สถาปนาวัดขุนจันทร์