นอกจากการวางผังบริเวณที่ตั้งโอบล้อมชุมชนที่กล่าวไปคราวที่แล้ว ตึกแถวที่เรียงรายอยู่ย่านปากคลองตลาดเป็นอาคารที่มีเครื่องประดับอาคารอย่างสวยงามตามอิทธิพลตะวันตกอีกด้วย จะเห็นได้จากการใช้เครื่องประดับอาคารแบบต่างๆ ดังนี้ ลักษณะทั่วไปของตึกแถวออกแบบสร้างให้มีผนังรับน้ำหนักอาคาร เป็นอาคารสูง 2 ชั้น สร้างต่อเนื่องเป็นแนวยาว ชั้นล่างทำช่องประตู 1 ช่อง ชั้นบนทำช่องหน้าต่าง 2 ช่องต่อ 1 คูหา เหนือซุ้มหน้าต่างเจาะช่องกลมระบายอากาศ หลังคาทรงปั้นหยา โดยมีการก่อผนังกันไฟขั้นเป็นระยะทุก 3 – 4 ห้องคูหา ตึกแถวบริเวณมุมถนนที่เว้นพื้นที่ไว้ไม่สร้างให้ชนมุมถนน (ดังภาพ) […]

พื้นที่ย่านปากคลองตลาดเป็นชุมชนและย่านค้าขายเก่าแก่ตั้งแต่ต้นรัตนโกสินทร์ ตั้งใกล้กับพระนครชั้นใน อยู่บริเวณปากทางตัดกันระหว่างคลองคูเมืองที่ตัดออกแม่น้ำเจ้าพระยา แต่เดิมเป็นตลาดขายปลา เมื่อในช่วงรัชกาลที่ 5 พื้นที่บริเวณนี้ได้รับการพัฒนาจัดการเรื่อยมา ทั้งการตัดถนนเลียบคลอง การปรับปรุงลำคลองให้เป็นระบบ มีการทำเขื่อนและทางลง สร้างสะพานข้ามคลอง และยังมีการสร้างตึกแถวในช่วงปลายรัชกาลด้วย โดยตึกแถวโครงการใหญ่และสร้างเป็นรูปแบบที่แสดงการประยุกต์ปรับปรุงเครื่องประดับอาคารแบบตะวันตก สำหรับการวางผังอาคารจะสร้างเลียบไปกับถนน และสร้างเป็นแนวยาวโอบล้อมชุมชนหรือตลาดที่อยู่ด้านในเอาไว้ โดยมีการเว้นระยะอาคารเพื่อตัดเป็นตรอกซอยเพื่อให้สามารถเข้าถึงพื้นที่ภายในได้สะดวก ทั้งนี้จัดเป็นรูปแบบการวางผังอาคารแบบหนึ่งที่พบในพระนคร พบในช่วงที่มีการสร้างตึกแถวแทนอาคารบ้านเรือนแบบเก่า ตัวอย่างที่คล้ายคลึงกัน เช่น ตึกแถวย่านท่าเตียน เป็นต้น เพื่อความสวยงามและเป็นระบบ เพราะตึกแถวเหล่านี้ได้รับการออกแบบให้มีรูปลักษณ์จากแบบอย่างตะวันตก และการสร้างตึกแถวเลียบถนนยังทำให้มีระนาบอาคารที่ระดับระนาบเสมอกันด้วย ตึกแถวย่านปากคลองตลาดนับเป็นโครงการตึกแถวที่ใหญ่และเก่าแก่ที่สุดแห่งหนึ่งในเกาะกรุงรัตนโกสินทร์ […]

ถนนบำรุงเมืองที่รู้จักกันในปัจจุบัน แต่เดิมเป็นแนวถนนเสาชิงช้า สร้างขึ้นพร้อมการสถาปนากรุงเทพฯ เป็นเส้นต่อจากถนนโรงม้า (บริเวณพระบรมมหาราชวัง) ผ่านเสาชิงช้า ไปจนถึงประตูผี (สำราญราษฎร์) นับเป็นถนนสำคัญในฐานะถนนศูนย์กลางพระนคร ใช้ในพระราชพิธี และเป็นเส้นที่ตัดผ่านย่านการค้าอดีต (ชุมชนบ้านสาย ชุมชนบ้านดินสอ ตลาดเสาชิงช้า ตลาดประตูผี) ถนนสายนี้ได้รับการปรับปรุงให้เป็นถนนทันสมัยตามแบบอย่างตะวันตกในสมัยรัชกาลที่ 4 พระราชทานนามใหม่ว่า ถนนบำรุงเมือง ต่อมาช่วงต้นรัชกาลที่ 5 พ.ศ. 2413 ได้มีการปรับปรุงถนนอีกครั้ง และเนื่องจากแต่เดิมเจ้าของที่ดินสร้างบ้านเรือนของตนไว้ไม่ได้ขนาดและแนวเหลื่อมล้ำกัน จึงมีการรื้อถอนทิ้ง […]

ตลอดสองฝั่งคลองคูเมืองเดิมในปัจจุบันคือถนนราชินีและถนนอัษฎางค์ ซึ่งสร้างขึ้นเลียบคลองคูเมืองเดิม แต่หากย้อนกลับไปตั้งแต่ต้นรัตนโกสินทร์ เส้นคูคลองเดิมคือเป็นเส้นทางลัดแม่น้ำเจ้าพระยา และเลียบพระนครชั้นใน (ด้านทิศตะวันออก) ต่อมาพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าฯ ภายหลังจากเสด็จกลับจากการประพาสปัตตาเวียและสิงคโปร์ พ.ศ. 2413 (ซึ่งทรงเสด็จเพื่อไปศึกษาและทอดพระเนตรแนวทางการบริหารจัดการประเทศอาณานิคมตะวันตก) โปรดเกล้าฯ ให้สร้างถนนเลียบคลองขึ้น รวมถึงทำสะพานสำหรับข้ามคลองเหมือนดังเมืองปัตตาเวีย เพื่อความเป็นระเบียบเรียบร้อย และความสะดวกในการสัญจรที่เริ่มเปลี่ยนจากทางลำคลองมาเป็นถนนแทน โดยใช้อิฐก่อเป็นเขื่อนกั้นคลอง นอกจากนี้ยังมีการทำท่าน้ำ ทางลงคลองให้ผู้คนสามารถใช้ได้อย่างสะดวกอีกด้วย ส่วนชื่อถนนนั้นเป็นการพระราชทานภายหลังเพื่อเป็นการเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชชนนีนาถ (ถนนราชินี) และพระราชโอรส คือ สมเด็จฯ เจ้าฟ้าอัษฎางค์เดชาวุธ (ถนนอัษฎางค์) […]

วังสรรพสาตรศุภกิจ เป็นวังที่ประทับของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าทองแถมถวัลยวงศ์ กรมหลวงสรรพสาตรศุภกิจ (ต้นราชสกุลทองแถม) เจ้ากรมช่างมหาดเล็ก ในสมัยรัชกาลที่ 5 ที่ตั้งอยู่บนถนนแพร่งสรรพศาสตร์ เดิมทีมีทางเข้าด้านเดียวสำหรับใช้เข้าวังคือ ด้านทิศตะวันออกจุดที่ถนนแพร่งสรรพศาสตร์ชนกับถนนตะนาวในปัจจุบัน กระทั่งเมื่อทายาทของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าทองแถมถวัลยวงศ์ กรมหลวงสรรพสาตรศุภกิจขายวังให้เอกชนหลังพระองค์สิ้นพระชนม์ในปี พ.ศ. 2462 และมีการรื้อตัววัง จึงมีการตัดถนนต่อจากทางเข้าเดิมไปจรดถนนอัษฎางค์ ปัจจุบันแม้ไม่หลงเหลือตัววังให้ศึกษา เช่นเดียวกับตึกแถวซึ่งเคยเป็นที่อยู่ของบรรดาช่างทองหลวงเนื่องจากเกิดเพลิงไหม้ในปี พ.ศ. 2501 และ พ.ศ. 2510 ทว่า […]

ปัจจัยส่งเสริมที่ทำให้ย่านสามแพร่งเติบโตกลายเป็นชุมชนสำคัญของพระนคร นับแต่สมัยรัชกาลที่ 5 เป็นต้นมา นอกเหนือจากการพัฒนาด้านคมนาคม คือ การที่เจ้านายหลายพระองค์เสด็จมาประทับอยู่ในย่านนี้ จึงจูงใจให้บรรดาเหล่าพ่อค้าทั้งชาวจีน ชาวไทย และชาวตะวันตก ต้องการมาเปิดกิจการห้างร้านต่อมา เพราะนอกจากจะได้ขายสินค้าให้เจ้านายแล้ว ยังมีบรรดาขุนนางและเหล่าข้าหลวงที่มักจะต้องมาว่าราชการร่วมกันเป็นลูกค้าคนสำคัญด้วย ปัจจุบันร่องรอยของวังที่หลงเหลืออยู่มีเพียงพระตำหนักหลังหนึ่งในพื้นที่ของวังวรวรรณ ที่ตั้งอยู่บนถนนแพร่งนรา กับซุ้มประตูทางเข้าแพร่งสรรพศาสตร์ บนถนนแพร่งสรรพศาสตร์เท่านั้น ขณะที่วังที่เก่าแก่ที่สุดในย่านนี้อย่างวังของกรมหมื่นภูธเรศธำรงคศักดิ์ถูกรื้อถอนและสร้างเป็นสุขุมาลอนามัยแทน อนึ่งจากหลักฐานที่มีการบันทึกไว้ เดิมทีตัววังดังกล่าวเป็นวังที่สร้างขึ้นใหม่ส่วนหนึ่ง อีกส่วนซึ่งเป็นพระตำหนักที่ประทับนั้น พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 4 โปรดเกล้าฯ ให้รื้อตำหนักหลังหนึ่งในพระราชวัง นันทอุทยานมาสร้างพระราชทาน […]

พื้นที่บริเวณสามแพร่ง เป็นบริเวณที่มีการอยู่อาศัยมาตั้งแต่ช่วงปลายรัชกาลที่ 4 จนถึงปัจจุบัน มีผู้คนหลากหลายกลุ่มเข้ามาตั้งรกราก ตลอดจนประกอบการค้าในย่านนี้ สอดคล้องกับรูปแบบของบ้านเรือนและห้างร้านที่มีพัฒนาการมาอย่างต่อเนื่อง กล่าวคือในช่วงต้นถึงกลางพุทธศตวรรษที่ 25 สามารถแบ่งสิ่งปลูกสร้างที่ปรากฏในพื้นที่สามแพร่งได้เป็น 3 กลุ่มใหญ่ ๆ ได้แก่ ตำหนักของเจ้านาย ส่วนใหญ่เป็นหมู่เรือนไม้ที่มีการออกแบบตกแต่งอย่างไทยผสมตะวันตก ถัดมาเรือนไม้ขนาดกลางถึงใหญ่ เป็นรูปแบบบ้านพักของเหล่าข้าราชการและบุคคลสำคัญในอดีต ซึ่งพบมากในแพร่งนราและแพร่งสรรพศาสตร์ โดยเฉพาะบริเวณตรอกกำปะนี และตรอกถ่าน ที่เป็นทางเดินขนาดเล็กเชื่อมระหว่างแพร่งทั้งสอง กับทางออกฝั่งถนนอัษฎางค์ตามลำดับ ตัวอย่างบุคคลสำคัญที่เคยอาศัยอยู่ในย่านนี้ อาทิ หลวงบริบาลบุรีภัณฑ์ […]