
สามแพร่ง ผู้คน ชุมชน และบ้านเรือน

งานปั้นปูนเดินเส้น (Rustication) : อิทธิพลของงานศิลปกรรมตะวันตกบริเวณแพร่งสรรพศาสตร์
ปัจจัยส่งเสริมที่ทำให้ย่านสามแพร่งเติบโตกลายเป็นชุมชนสำคัญของพระนคร นับแต่สมัยรัชกาลที่ 5 เป็นต้นมา นอกเหนือจากการพัฒนาด้านคมนาคม คือ การที่เจ้านายหลายพระองค์เสด็จมาประทับอยู่ในย่านนี้ จึงจูงใจให้บรรดาเหล่าพ่อค้าทั้งชาวจีน ชาวไทย และชาวตะวันตก ต้องการมาเปิดกิจการห้างร้านต่อมา เพราะนอกจากจะได้ขายสินค้าให้เจ้านายแล้ว ยังมีบรรดาขุนนางและเหล่าข้าหลวงที่มักจะต้องมาว่าราชการร่วมกันเป็นลูกค้าคนสำคัญด้วย
ปัจจุบันร่องรอยของวังที่หลงเหลืออยู่มีเพียงพระตำหนักหลังหนึ่งในพื้นที่ของวังวรวรรณ ที่ตั้งอยู่บนถนนแพร่งนรา กับซุ้มประตูทางเข้าแพร่งสรรพศาสตร์ บนถนนแพร่งสรรพศาสตร์เท่านั้น ขณะที่วังที่เก่าแก่ที่สุดในย่านนี้อย่างวังของกรมหมื่นภูธเรศธำรงคศักดิ์ถูกรื้อถอนและสร้างเป็นสุขุมาลอนามัยแทน อนึ่งจากหลักฐานที่มีการบันทึกไว้ เดิมทีตัววังดังกล่าวเป็นวังที่สร้างขึ้นใหม่ส่วนหนึ่ง อีกส่วนซึ่งเป็นพระตำหนักที่ประทับนั้น พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 4 โปรดเกล้าฯ ให้รื้อตำหนักหลังหนึ่งในพระราชวัง
นันทอุทยานมาสร้างพระราชทาน บนพื้นที่วังเก่าในสมัยรัชกาลที่ 2 คือ วังริมสะพานช้างโรงสีวังเหนือ ของกรมหลวงสรรพศิลปปรีชา พระราชโอรสในรัชกาลที่ 2
นอกเหนือจากวังเจ้าทั้งสามที่กล่าวมาแล้ว ยังมีวังเจ้าอีกแห่งหนึ่งที่ตั้งอยู่ย่านนี้ ทว่ามิได้มีการกล่าวถึงมากนัก เนื่องจากสร้างยังไม่ทันเสร็จเจ้าของวังทรงสิ้นพระชนม์ไปก่อน คือ วังของพระองค์เจ้าชายกาพย์กนกรัตน์ พระราชโอรสในรัชกาลที่ 4 โดยตัววังตั้งอยู่ติดกับวังกรมหมื่นภูธเรศธำรงค์ศักดิ์นั่นเอง