พื้นที่ย่านปากคลองตลาดเป็นชุมชนและย่านค้าขายเก่าแก่ตั้งแต่ต้นรัตนโกสินทร์ ตั้งใกล้กับพระนครชั้นใน อยู่บริเวณปากทางตัดกันระหว่างคลองคูเมืองที่ตัดออกแม่น้ำเจ้าพระยา แต่เดิมเป็นตลาดขายปลา เมื่อในช่วงรัชกาลที่ 5 พื้นที่บริเวณนี้ได้รับการพัฒนาจัดการเรื่อยมา ทั้งการตัดถนนเลียบคลอง การปรับปรุงลำคลองให้เป็นระบบ มีการทำเขื่อนและทางลง สร้างสะพานข้ามคลอง และยังมีการสร้างตึกแถวในช่วงปลายรัชกาลด้วย โดยตึกแถวโครงการใหญ่และสร้างเป็นรูปแบบที่แสดงการประยุกต์ปรับปรุงเครื่องประดับอาคารแบบตะวันตก สำหรับการวางผังอาคารจะสร้างเลียบไปกับถนน และสร้างเป็นแนวยาวโอบล้อมชุมชนหรือตลาดที่อยู่ด้านในเอาไว้ โดยมีการเว้นระยะอาคารเพื่อตัดเป็นตรอกซอยเพื่อให้สามารถเข้าถึงพื้นที่ภายในได้สะดวก ทั้งนี้จัดเป็นรูปแบบการวางผังอาคารแบบหนึ่งที่พบในพระนคร พบในช่วงที่มีการสร้างตึกแถวแทนอาคารบ้านเรือนแบบเก่า ตัวอย่างที่คล้ายคลึงกัน เช่น ตึกแถวย่านท่าเตียน เป็นต้น เพื่อความสวยงามและเป็นระบบ เพราะตึกแถวเหล่านี้ได้รับการออกแบบให้มีรูปลักษณ์จากแบบอย่างตะวันตก และการสร้างตึกแถวเลียบถนนยังทำให้มีระนาบอาคารที่ระดับระนาบเสมอกันด้วย ตึกแถวย่านปากคลองตลาดนับเป็นโครงการตึกแถวที่ใหญ่และเก่าแก่ที่สุดแห่งหนึ่งในเกาะกรุงรัตนโกสินทร์ […]

ตลอดสองฝั่งคลองคูเมืองเดิมในปัจจุบันคือถนนราชินีและถนนอัษฎางค์ ซึ่งสร้างขึ้นเลียบคลองคูเมืองเดิม แต่หากย้อนกลับไปตั้งแต่ต้นรัตนโกสินทร์ เส้นคูคลองเดิมคือเป็นเส้นทางลัดแม่น้ำเจ้าพระยา และเลียบพระนครชั้นใน (ด้านทิศตะวันออก) ต่อมาพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าฯ ภายหลังจากเสด็จกลับจากการประพาสปัตตาเวียและสิงคโปร์ พ.ศ. 2413 (ซึ่งทรงเสด็จเพื่อไปศึกษาและทอดพระเนตรแนวทางการบริหารจัดการประเทศอาณานิคมตะวันตก) โปรดเกล้าฯ ให้สร้างถนนเลียบคลองขึ้น รวมถึงทำสะพานสำหรับข้ามคลองเหมือนดังเมืองปัตตาเวีย เพื่อความเป็นระเบียบเรียบร้อย และความสะดวกในการสัญจรที่เริ่มเปลี่ยนจากทางลำคลองมาเป็นถนนแทน โดยใช้อิฐก่อเป็นเขื่อนกั้นคลอง นอกจากนี้ยังมีการทำท่าน้ำ ทางลงคลองให้ผู้คนสามารถใช้ได้อย่างสะดวกอีกด้วย ส่วนชื่อถนนนั้นเป็นการพระราชทานภายหลังเพื่อเป็นการเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชชนนีนาถ (ถนนราชินี) และพระราชโอรส คือ สมเด็จฯ เจ้าฟ้าอัษฎางค์เดชาวุธ (ถนนอัษฎางค์) […]

วัตถุประสงค์หลักในการสร้างตึกแถวตลอดแนวถนนในย่านสามแพร่ง น่าจะมาจากการที่เจ้านายหันมาให้ความสนใจกับธุรกิจด้านอสังหาริมทรัพย์ประเภทที่ดินและการจัดสรรตึกแถวให้เช่าตามอย่างพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวที่ทรงดำเนินการผ่านระบบพระคลังข้างที่ ซึ่งถือเป็นการลงทุนระยะยาวและเป็นการสร้างรายได้ที่มั่นคง ทั้งนี้สะท้อนให้เห็นการปรับตัวให้เข้ากับโครงสร้างทางเศรษฐกิจและสังคมที่เปลี่ยนแปลงไปนับจากมีการทำสนธิสัญญาเบาว์ริ่งในปี พ.ศ. 2398 ยืนยันได้จากกรณีของกรมหลวงสรรพศาสตร์ศุภกิจ ที่ขอกู้เงินจากพระคลังข้างที่ไปก่อสร้างตึกแถวในแพร่งสรรพศาสตร์ให้เช่า “…อนึ่งในที่รายนี้ ถ้าจะตัดทำถนน โรงแถวอย่างพระเจ้าน้องยาเธอกรมหมื่นนราธิปประพันธ์พงศ์ จะได้ตึกไม่ต่ำกว่า 280 ห้อง …ข้าพระพุทธเจ้าขอรับพระราชทานกู้เงินสักพันชั่ง ดอกเบี้ย 100 ละ 5 เปอร์เซนต์ทุกปี…” อนึ่ง เนื่องจากสนธิสัญญาเบาว์ริ่งมีสาระสำคัญอยู่ที่ ชาติตะวันตกต้องการให้ราชสำนักยกเลิกการผูกขาดการค้าที่เคยดำเนินการผ่านระบบพระคลังสินค้า ส่งผลให้เจ้านาย ขุนนาง ตลอดจนคหบดีที่เป็นกลุ่มผลประโยชน์เดิมขาดรายได้ […]

การเปลี่ยนแปลงรูปแบบอาคารที่อยู่อาศัยของคนพระนครช่วงครึ่งแรกของพุทธศตวรรษที่ 25 จากเดิมที่เคยอาศัยอยู่บนเรือนไม้ หรือเรือนแพ ซึ่งตั้งอยู่ตลอดริมฝั่งแม่น้ำลำคลอง มาอาศัยอยู่ในตึกแถวซึ่งเป็นอาคารก่ออิฐถือปูนสูง 2 ชั้นคล้ายอาคารแบบตะวันตก ตั้งอยู่ตามริมถนน เริ่มปรากฏขึ้นครั้งแรกในช่วงปลายรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และเด่นชัดยิ่งขึ้นในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทั้งนี้ตึกแถวในแพร่งนรา แพร่งสรรพศาสตร์ และแพร่งภูธร เป็นตึกแถวที่สร้างขึ้นในช่วงเวลาดังกล่าว ตึกแถวรุ่นแรกที่สร้างขึ้นในย่านสามแพร่ง คือตึกแถวในแพร่งนรา สร้างขึ้นราว พ.ศ. 2439 อย่างไรก็ดีตึกแถวในย่านนี้จัดเป็นตึกแถวประเภทที่สร้างรวมกันหลายชุด มิใช่ตึกแถวริมถนนที่มักจะสร้างไม่เกิน 1 ชุด หรือหนึ่งหลังโดด ๆ […]