หากสังเกตการขึ้นตัวอาคารทั้งอุโบสถและวิหารของวัดในย่านฝั่งธนบุรี พบว่าวัดโบราณส่วนใหญ่ไม่ว่าจะเป็นอาคารทรงจั่นหับ อย่างวัดอรุณราชวราราม วัดดุสิดาราม อาคารทรงมุขโถงหลังคาจั่วเปิด อย่างวัดใหม่เทพนิมิตร อาคารมีหลังคากันสาด อย่างวัดสุวรรณาราม มักจะมีบันไดทางขึ้นฐานอาคารบริเวณมุขหน้า-มุขหลัง ที่เป็นชานพักก่อนเข้าสู่ตัวห้องอยู่ทางด้านข้างซ้าย-ขวา หากแต่ไม่ได้พบเฉพาะแค่ย่านฝั่งธนบุรีเท่านั้น เพราะถือเป็นรูปแบบทางขึ้นที่นิยมทำในฝั่งพระนครด้วย จากการสำรวจวัดสมัยอยุธยาในพื้นที่เกาะเมืองและบริเวณใกล้เคียง พบว่าส่วนใหญ่แล้วการขึ้นสู่ชานพักบนฐานอาคารนั้นจะขึ้นทางด้านหน้าและเดินตรงสู่ประตูห้องได้ทันที ยกเว้นตัวอย่างวัดแถบนอกเกาะเมืองฝั่งตะวันออก เช่น วัดมเหยงคณ์ วัดกุฎีดาว วัดสีกาสมุด ที่ทำบันไดทางขึ้นด้านข้าง แต่ก็ถือว่าเป็นส่วนน้อยเมื่อเทียบกับการทำบันไดทางด้านหน้า จากกรณีดังกล่าว อาจแสดงให้เห็นว่าวัดในย่านฝั่งธนบุรีนิยมทำบันไดขึ้นอาคารทางด้านข้างมาแล้วตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานี และมีการสืบทอดต่อมาในสมัยรัตนโกสินทร์ โดยอาจเป็นธรรมเนียมการสร้างวัดในแถบพื้นที่นี้ เพราะต่างกับวัดในพื้นที่อื่นๆ […]

หลักฐานที่ใช้ในการศึกษานอกจากจะตรวจสอบงานประเภทเดียวกันแล้ว ยังจำเป็นต้องตรวจสอบหลักฐานงานศิลปกรรมประเภทอื่นๆ เพื่อช่วยให้งานมีความถูกต้องและแม่นยำมากขึ้น หลักฐานที่เลือกใช้ในครั้งนี้คือ ลายเส้นจากบันทึกชาวต่างชาติอย่างจดหมายเหตุ ลา ลูแบร์ และจากภาพอาคารในงานจิตรกรรมฝาผนัง *ในกรณีของบันทึกชาวต่างชาติอย่างจดหมายเหตุ ลา ลูแบร์ มีภาพอุโบสถทำเป็นอาคารมีมุขยื่นออกไปทางด้านหน้าและด้านหลังที่เรียกว่า “อาคารทรงมุขโถงหลังคาจั่วเปิด” โดยอาคารลักษณะนี้มีความคล้ายคลึงกับอุโบสถ วัดใหม่เทพนิมิตร *อาคารอีกรูปแบบหนึ่งพบในงานจิตรกรรมภายในตำหนักพระพุทธโฆษาจารย์ วัดพุทไธศวรรย์ จ.พระนครศรีอยุธยา มีภาพ “อาคารแบบมีหลังคากันสาดยื่นออกมาทั้ง 4 ด้าน” พบอาคารลักษณะนี้เช่น พระอุโบสถ วัดสุวรรณาราม *อาคารอีกประเภทหนึ่งพบในงานจิตรกรรมภายในตำหนักพระพุทธโฆษาจารย์เช่นกัน […]

ลักษณะแผนผังเขตพุทธาวาสแบบการวางอุโบสถและวิหารคู่ขนานกัน ในเบื้องต้นอาจกล่าวได้ว่าเป็นรูปแบบการจัดวางแผนผังแบบหนึ่งที่พบในเขตบางกอกมาแล้วตั้งแต่สมัยอยุธยา โดยเฉพาะพื้นที่ในย่านฝั่งธนบุรี ดังจะเห็นได้จากวัดที่มีประวัติการสร้างสมัยอยุธยาบางวัดก็มีการวางแผนผังเช่นนี้ อย่างที่โบสถ์น้อย วิหารน้อย วัดอรุณราชวราราม วัดสุวรรณาราม จากการสำรวจเบื้องต้นพบว่าน่าจะเป็นรูปแบบแผนผังที่อาจนิยมในพื้นที่ย่านนี้มาก่อน เนื่องจากยังไม่พบหลักฐานว่าวัดสมัยอยุธยาในพื้นที่อื่นวางผังลักษณะดังกล่าว เมื่อเข้าสู่สมัยรัตนโกสินทร์การวางผังอุโบสถและวิหารคู่ขนานกัน ยังคงได้รับความนิยมในพื้นที่กรุงเทพฯ และได้กระจายออกไปยังพื้นที่อื่นๆ รอบนอกด้วย เช่น วัดเครือวัลย์ วัดประเสริฐสุธาวาส และวัดบางน้ำผึ้งนอก เป็นต้น

อาคารทรงจั่นหับ หรือ อาคารที่มีเพิงยื่นออกไปทางด้านหน้าและด้านหลัง ถือเป็นหนึ่งในรูปแบบอาคารที่นิยมใช้สร้างเป็นอุโบสถและวิหารของวัดในย่านฝั่งธนบุรี ในช่วงพุทธศตวรรษทื่ 24 หรือในสมัยอยุธยาตอนปลายจนถึงในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น เช่น โบสถ์น้อย วิหารน้อยวัดอรุณราชวราราม พระอุโบสถวัดดุสิดาราม พระอุโบสถวัดทองธรรมชาติ พระอุโบสถวัดภคินีนาถ อุโบสถวัดสวนสวรรค์ อุโบสถวัดทอง เป็นต้น รูปแบบอาคารเช่นนี้อาจเกี่ยวข้องกับลักษณะบ้านเรือนที่เป็นอาคารเครื่องไม้ของบ้านเรือนไทยแบบพื้นถิ่นทั่วไปในภาคกลาง หากแต่ปรับเปลี่ยนวัสดุจากบ้านเครื่องไม้เป็นอาคารก่ออิฐถือปูน กรณีประโยชน์ของการสร้างเพิงกับบ้านพักอาศัย นอกจากจะใช้เป็นหลังคากันแดดกันฝนไม่ให้เข้ามาในตัวบ้านที่เป็นเขตพักอาศัยแล้ว ยังทำให้สามารถเปิดประตูห้องเพื่อให้อากาศถ่ายเทได้ถึงแม้ฝนจะตกหรือแดดจะส่องลงมาก็ตาม ส่วนกรณีของการสร้างเพิงกับโบสถ์และวิหารก็คงมีหน้าที่และประโยชน์เช่นเดียวกับบ้านพักอาศัย และเป็นการออกแบบหลังคายื่นออกมาจากตัวอาคารรูปแบบหนึ่งเพื่อคลุมบริเวณหน้าประตูทางเข้าที่ทุกโบสถ์ วิหารจำเป็นต้องมี ลักษณะสำคัญของอาคารกลุ่มนี้ จุดสังเกตนอกจากจะอยู่ที่เพิงด้านหน้าและด้านหลังแล้ว […]

พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทเป็นต้นแบบสำคัญของสถาปัตยกรรมสมัยรัตนโกสินทร์ที่เรียกว่า “พระมหาปราสาท” สร้างขึ้นเพื่อเป็นสถานที่ทรงประกอบพระราชกรณียกิจและเพื่อเฉลิมพระเกียรติยศแห่งองค์ประมหากษัตริย์ มีรูปแบบเป็นอาคารก่ออิฐถือปูนแบบไทยประเพณี หลังคาเป็นเครื่องไม้มุงกระเบื้อง ประดับเครื่องลำยองซึ่งประกอบด้วยช่อฟ้า ใบระกา นาคสะดุ้ง มีสิ่งที่โดดเด่น คือ การประดับปลายกรอบหน้าบันด้วยนาคเบือนแทนหางหงส์ ซึ่งพบเพียงไม่กี่แห่งในพระบรมมหาราชวัง ที่หน้าบันทั้ง 4 ทิศและหน้าบันมุขเด็จด้านทิศเหนือประดับประติมากรรมรูปพระนารายณ์ทรงครุฑ แวดล้อมด้วยลายก้านขดออกปลายเทพพนมซึ่งเป็นลวดลายที่สืบต่อมาจากสมัยอยุธยา สัญลักษณ์ดังกล่าวสะท้อนคติความเชื่อที่ว่าพระมหากษัตริย์เปรียบดังองค์พระนารายณ์ เทพเจ้าที่อยู่ในสถานะกษัตริย์ผู้ปกครองตามคติความเชื่อในศาสนาพราหมณ์ได้อวตารมาปกครองยังโลกมนุษย์ ส่วนหลังคาที่มุงด้วยกระเบื้องเคลือบสีซ้อนชั้นนั้น แต่เมื่อแรกสร้างยังเป็นหลังคาดาดด้วยดีบุก ที่รักแร้หรือมุมฉากทั้ง 4 ของชั้นหลังคาประดับด้วยประติมากรรมรูปครุฑยุดนาค ที่กึ่งกลางของชั้นหลังคาจตุรมุขประดับด้วยยอดทรงปราสาทที่เป็นทรงกรวยแหลมสูง ลักษณะเครื่องหลังคาที่เป็นทรงปราสาทนี้ ยังเป็นต้นแบบในการสร้างพระมหาปราสาทองค์อื่น […]

พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทถือเป็นต้นแบบของงานช่างหลวงในสมัยรัตนโกสินทร์ที่เป็นสถาปัตยกรรมเนื่องในสถาบันพระมหากษัตริย์ ซึ่งได้รับรูปแบบและแนวความคิดในการสร้างมาจากพระมหาปราสาทเมื่อครั้งกรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานีที่ยังคงสภาพสมบูรณ์มาจนถึงปัจจุบันในอดีตที่ผ่านมา พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทเป็นสถานที่สำคัญในการประกอบพระราชพิธีต่าง ๆ ที่สำคัญ คือ พระราชพิธีพระบรมศพพระมหากษัตริย์ และพระราชพิธีพระศพพระบรมวงศานุวงศ์ ซึ่งได้ถือปฏิบัติมาแต่ครั้งรัชกาลที่ 1 เป็นต้นมา แต่นอกจากจะเป็นสถานที่ประกอบพระราชพิธีดังกล่าวแล้ว พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท ยังเป็นสถานที่ประกอบพระราชพิธีที่สำคัญประการอื่นซึ่งเป็นการเฉลิมพระเกียรติยศแห่งองค์พระมหากษัตริย์ในอีกหลายคราว เช่น ในสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวได้โปรดเกล้าฯ ให้ใช้พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทเป็นที่ประชุมสงฆ์เพื่อสังคายนาพระไตรปิฎกสืบเนื่องจากสมัยรัชกาลที่ 1 พระราชพิธีบรมราชาภิเษกสมโภช พ.ศ.2454 ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว พระราชพิธีฉัตรมงคล และพระราชพิธีอื่นตามแต่จะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จัดขึ้น ณ พระมหาปราสาทแห่งนี้ […]

อาคารหลังคาคลุม (พระอุโบสถ พระวิหาร) ในสมัยรัตนโกสินทร์มีรูปแบบแตกต่างกันโดยสามารถแบ่งได้เป็น 3 กลุ่ม ได้แก่ กลุ่มที่ 1 แบบไทยประเพณีหรือประเพณีนิยม กลุ่มที่ 2 แบบผสมระหว่างแบบไทยประเพณีกับแบบพระราชนิยม กลุ่มที่ 3 แบบพระราชนิยม (ในสมัยรัชกาลที่ 3) กลุ่มที่ 1 แบบไทยประเพณีหรือประเพณีนิยม ได้แก่ อาคารที่มีระเบียบแบบแผนที่สืบทอดมาจากสมัยโบราณ ตั้งแต่สมัยอยุธยา มีลักษณะที่สร้างขึ้นตามแบบแผนประเพณี และคติการสร้าง […]

กรุงเทพมหานคร ศูนย์กลางงานช่างและงานศิลปกรรม โดยเฉพาะวัดหลวง ซึ่งมีอยู่เกือบ 100 แห่ง เป็นผลงานอันทรงคุณค่าและแสดงความเป็นเอกลักษณ์ของงานช่างไทย ทั้งรูปแบบ แนวคิดและคติการสร้างอย่างแท้จริง แต่ด้วยในปัจจุบันกรุงเทพฯ มีการพัฒนาอย่างไม่หยุดยั้ง มีสิ่งปลูกสร้างเพิ่มขึ้น โดยเฉพาะอาคารสูง เป็นส่วนหนึ่งที่รุกล้ำและบดบังทัศนียภาพอันงดงามของศาสนสถาน ทำให้เกิดความด้อยค่าลง ปัญหาสำคัญจึงอยู่ที่ยังขาดปัจจัยทางด้านข้อมูลเชิงลึกในงานศิลปกรรมขาดความรู้ความสำคัญทางด้านการอนุรักษ์ พัฒนาและขาดการจัดการมรดกวัฒนธรรมอย่างเป็นรูปธรรม แนวทางหนึ่งของการจัดการมรดกวัฒนธรรมของกรุงเทพมหานคร คือ การวิจัยทางด้านศิลปกรรม เพื่อเป็นองค์ความรู้หลัก ก่อนที่จะมีการบริหารจัดการด้านอื่น ๆ อันประกอบด้วยเรื่องหลัก คือ การวิจัยศิลปกรรมวัดหลวงในกรุงเทพมหานคร […]