อาคารหลังคาคลุม (พระอุโบสถ พระวิหาร) ในสมัยรัตนโกสินทร์มีรูปแบบแตกต่างกันโดยสามารถแบ่งได้เป็น 3 กลุ่ม ได้แก่
กลุ่มที่ 1 แบบไทยประเพณีหรือประเพณีนิยม
กลุ่มที่ 2 แบบผสมระหว่างแบบไทยประเพณีกับแบบพระราชนิยม
กลุ่มที่ 3 แบบพระราชนิยม (ในสมัยรัชกาลที่ 3)

กลุ่มที่ 1 แบบไทยประเพณีหรือประเพณีนิยม ได้แก่ อาคารที่มีระเบียบแบบแผนที่สืบทอดมาจากสมัยโบราณ ตั้งแต่สมัยอยุธยา มีลักษณะที่สร้างขึ้นตามแบบแผนประเพณี และคติการสร้าง ที่สำคัญได้แก่ การทำอาคารที่มีส่วนของหลังคาซ้อนชั้นและมีหลายตับ องค์ประกอบหลักของหลังคาเป็นเครื่องลำยอง มีรวยระกาเป็นนาคสะดุ้งหรือนาคลำยอง ประดับช่อฟ้า ใบระกา หางหงส์ หน้าบันเป็นงานไม้แกะสลักลงรักปิดทอง หรืองาน
ปูนปั้นประดับลวดลาย เสาย่อมุมไม้สิบสอง มีบัวหัวเสาเป็นบัวแวง และมีคันทวยรับน้ำหนัก ซุ้มประตูและหน้าต่าง มี 2 รูปแบบ คือ ซุ้มบรรพแถลง กับซุ้มทรงปราสาทยอด ตัวอย่างที่สำคัญ คือ พระอุโบสถ
วัดพระศรีรัตนศาสดาราม พระอุโบสถ วัดอรุณราชวราราม วัดสุวรรณาราม เป็นต้น

หน้าบัน พระอุโบสถ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม