นอกจากหอไตรเครื่องไม้และหอไตรเครื่องก่อซึ่งมีพัฒนาการมาอย่างต่อเนื่องจนมีรูปแบบที่เป็นแบบแผนแล้ว ยังปรากฏหอไตรซึ่งมีรูปแบบพิเศษหรือมีที่มาที่พิเศษต่างไปจากแบบแผนโดยทั่วไป หอไตรซึ่งมีลักษณะพิเศษนั้นอาจเริ่มมาจากตำหนักจันทร์ หรือหอพระไตรปิฎกวัดระฆังโฆสิตาราม กรุงเทพมหานคร ซึ่งมีที่มาเฉพาะที่ต่างไปจากแนวคิดของการสร้างหอไตรแห่งอื่นๆ กล่าวคือไม่ได้สร้างขึ้นสำหรับประดิษฐานพระไตรปิฎกโดยเฉพาะมาแต่ต้น แต่เป็นที่ประทับหรือที่อยู่เดิมของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชเมื่อครั้งเป็นพระราชวรินทร์ เจ้ากรมพระตำรวจนอกขวาสมัยที่ทรงรับราชการในกรุงธนบุรี ต่อมาเมื่อทรงสถาปนากรุงรัตนโกสินทร์ขึ้นแล้ว มีพระราชประสงค์จะถวายจวนเดิมแก่วัดบางหว้าใหญ่หรือวัดระฆังโฆสิตารามเพื่อเป็นหอพระไตรปิฎก จึงโปรดเกล้าฯ ให้พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย เมื่อครั้งยังดำรงพระอิสริยยศเป็นสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอเจ้าฟ้ากรมหลวงอิศรสุนทร ทรงเป็นแม่กองรื้อถอนจวนเดิมนำมาสร้างใหม่ให้เป็นหอพระไตรปิฎกกลางสระน้ำ รูปแบบทางสถาปัตยกรรมจึงมีความแตกต่างไปจากหอไตรตามแบบแผนทั่วไปเนื่องจากมีการใช้งานเป็นเรือนพักอาศัยมาก่อน โดยสันนิษฐานว่าน่าจะเป็นเรือนไทย 2 หลัง มีชานกลางเชื่อมต่อกัน เมื่อเปลี่ยนเป็นหอพระไตรปิฎก จึงได้เพิ่มหลังคาขึ้นบริเวณส่วนที่เป็นชานกลางโดยยกหลังคาให้มีชายคาสูงขึ้นกว่าเรือนเดิมทั้ง 2 หลัง เพิ่มฝาด้านหลังและด้านหน้า เฉพาะด้านหน้าเจาะประตูทำเป็นเรือนกลาง […]

หอไตรโดยทั่วไปย่อมมีรูปแบบที่แสดงถึงศักดิ์ของอาคารที่สูง ด้วยถือว่าพระไตรปิฎกซึ่งประดิษฐานอยู่ภายในคือพระธรรมเจดีย์ โดยมักเป็นสถาปัตยกรรมเครื่องลำยองที่มีงานประดับตกแต่งอย่างวิจิตรงดงามต่างจากอาคารอื่นใดในเขตสังฆาวาส อย่างไรก็ตามยังปรากฏหอไตรซึ่งมีรูปแบบพิเศษที่ต่างไปจากแบบแผนโดยทั่วไป ลักษณะสำคัญคือมีที่ตั้งที่อยู่ในเขตพุทธาวาสและมีรูปแบบที่แสดงถึงฐานานุศักดิ์ของอาคารที่สูงยิ่ง โดยจำแนกได้ 2 กลุ่มตามรูปแบบทางสถาปัตยกรรม คือหอไตรที่มีรูปแบบสถาปัตยกรรมเป็นปราสาทเครื่องยอด และหอไตรที่มีรูปแบบสถาปัตยกรรมเป็นอาคารทรงจั่วขนาดใหญ่คล้ายวิหาร หอไตรในกลุ่มซึ่งมีรูปแบบสถาปัตยกรรมเป็นปราสาทเครื่องยอดนี้แสดงถึงฐานานุศักดิ์ที่สูงอย่างยิ่ง ด้วยเหตุที่ปราสาทมีความหมายถึงเรือนชั้นอันเป็นเรือนฐานานุศักดิ์สูงหรือที่อยู่ของผู้สูงศักดิ์ หอไตรปราสาทเครื่องยอดโดยส่วนใหญ่จะเป็นสถาปัตยกรรมที่เรียกว่าพระมณฑป สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ทรงประทานคำอธิบายเกี่ยวกับความหมายในทางศิลปะไทยของคำว่าปราสาท มณฑปและบุษบกว่าเป็นสิ่งเดียวกัน โดยที่ทั้งสามอย่างต้องเป็นหลังคาซ้อนชั้นมียอดแหลมที่ในทางศัพท์ช่างเรียกว่าเครื่องยอด หรือทางบาลีเรียกว่ากูฎาคาร ถ้าไม่ใช่เรือนเป็นของเล็กๆมีหลังคาซ้อนเป็นยอดเข้าได้คนเดียวหรือไม่ได้เลย สำหรับนั่งหรือสำหรับตั้งอะไรๆเรียกว่าบุษบก ถ้าไม่มีมุขและคนเข้าไปได้หลายคนเรียกว่ามณฑป ถ้าเป็นเรือนยอดแหลมมีมุขเรียกว่าปราสาท และแท้จริงแล้วแม้ไม่มีมุขอย่างที่เรียกว่ามณฑปก็ควรจะเรียกว่าปราสาทเหมือนกัน หอไตรซึ่งมีรูปแบบสถาปัตยกรรมเป็นปราสาทเครื่องยอดปรากฏอยู่เพียงจำนวน 3 แห่งในกรุงเทพมหานคร ได้แก่ […]

จากการสำรวจพบว่าพระอุโบสถ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม ในปัจจุบันมีการบูรณะปฏิสังขรณ์อย่างต่อเนื่อง จนเป็นการประดับด้วยกระจกแก้วสมัยใหม่ (กระจกเงาสีต่าง ๆ) โดยใช้กาวอีพ็อกซีเป็นวัสดุในการยึดติด และซุ้มพระเสมารอบพระอุโบสถ ประจำทิศทั้ง 8 ก็มีการบูรณะเปลี่ยนแปลงมาใช้กระจกแก้วสมัยใหม่ทั้งหมด แต่ยังคงหลงเหลือกระจกเกรียบในศิลปกรรมงานช่างในสมัยรัชการที่ 3 ที่ได้รับการอนุรักษ์ไว้เมื่อคราวบูรณปฏิสังขรณ์วัดในครั้งสมโภชกรุงรัตนโกสินทร์ 200 ปี พุทธศักราช 2525 สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี โปรดเกล้าฯ รวบรวมกระจกเกรียบชุดเก่าที่ยังคงสภาพดีอยู่นั้น มาประดับไว้ที่เสานางราย บริเวณเฉลียงมุขด้านทิศตะวันตกทั้ง 4 เสา […]

รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว วัดพระศรีรัตนศาสดารามเริ่มทรุดโทรม จึงทรงบูรณปฏิสังขรณ์ตั้งแต่ พ.ศ. 2374 แล้วเสร็จเมื่อ พ.ศ. 2391 มีหลักฐานเกี่ยวกับการประดับกระจกในสมัยรัชการที่ 3 คือ การประดับกระจกฝาผนังด้านนอกของพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ซึ่งแต่เดิมเป็นลายทองเขียนรดน้ำพื้นแดง เป็นลายพุ่มทรงข้าวบิณฑ์   ทรงโปรดให้แก้เป็นลายปั้นปิดทองประดับกระจก (คณะอนุกรรมการประชาสัมพันธ์และบันทึกเหตุการณ์ปฏิสังขรณ์วัดพระศรีรัตนศาสดารามและพระบรมมหาราชวัง, 2525) จากการสำรวจพบว่าพระอุโบสถ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม ในปัจจุบันมีการบูรณปฏิสังขรณ์อย่างต่อเนื่อง จนปัจจุบันเป็นการประดับด้วยกระจกแก้วสมัยใหม่ ใช้กาวอีพ็อกซีเป็นวัสดุในการยึดติด จะเหลือเพียงแต่เสานางรายบริเวณระเบียงหลังพระอุโบสถจำนวน 4 ต้นที่ยังคงให้มีการอนุรักษ์โดยประดับกระจกเกรียบของเก่าเมื่อครั้งต้นกรุงรัตนโกสินทร์ จึงได้ใช้เป็นต้นแบบในการเปรียบเทียบศึกษาด้านสีและเนื้อของกระจกเกรียบที่ประดิษฐ์ขึ้นมาใหม่ โดยใช้สูตรเคมีเช่นเดียวกับกระจกเกรียบตัวอย่างที่ประดับลายปูนปั้นที่พระเขนยพระพุทธไสยาส […]