หอพระไตรปิฎกเป็นงานสถาปัตยกรรมที่มีแบบแผนและมีลักษณะพิเศษกว่าอาคารใดๆในเขตสังฆาวาส สะท้อนถึงการใช้งานและแนวคิดความหมายอันเป็นที่ประดิษฐานพระธรรมเจดีย์ แบบแผนประการสำคัญที่สืบทอดมาจากสมัยอยุธยาตอนปลายและยังคงปรากฏในสมัยต้นกรุงรัตนโกสินทร์คือการเป็นเรือนไม้ยกพื้นที่ตั้งอยู่บนเสาสูงกลางสระน้ำ ประกอบด้วยผังที่มีระเบียงโดยรอบ และมีการประดับตกแต่งที่พิเศษแสดงถึงเรือนฐานานุศักดิ์สูง การเปลี่ยนแปลงทางสถาปัตยกรรมของหอไตรครั้งสำคัญเกิดขึ้นในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว คือการเปลี่ยนวัสดุและโครงสร้างจากเรือนไม้ไปเป็นอาคารเครื่องก่อ ซึ่งเกิดขึ้นพร้อมกับการรื้อและปรับเปลี่ยนหมู่กุฏิทั้งหมดในเขตสังฆาวาส เมื่อคราวที่โปรดฯให้มีการบูรณปฏิสังขรณ์พระอารามต่างๆในครั้งนั้น แบบแผนสำคัญของหอไตรที่ยังคงอยู่คือการยกพื้นอยู่บนเสาหรือฐานสูง รวมทั้งผังพื้นที่มีระเบียงโดยรอบ และการดับตกแต่งที่แสดงถึงฐานานุศักดิ์ สิ่งที่เปลี่ยนแปลงไปนอกจากวัสดุและโครงสร้างที่เป็นเครื่องก่อคือองค์ประกอบในผังและตำแหน่งที่ตั้งซึ่งไม่ได้ตั้งอยู่กลางสระน้ำอีกต่อไป และมักไม่ใช่อาคารโดดที่ตั้งโดยลำพัง แต่จะตั้งอยู่รวมเป็นส่วนหนึ่งของกลุ่มอาคารในเขตสังฆาวาส โดยมีการนำแนวคิดในเรื่องการวางผังบริเวณหรือการจัดกลุ่มอาคารแบบเรือนพักอาศัยเครื่องไม้มาใช้ เช่นการมีส่วนของชานหรือลานซึ่งเป็นพื้นที่เปิดโล่งเชื่อมต่อระหว่างเรือน มีรั้วกำแพงชักเชื่อมต่อกับอาคารอื่นสร้างพื้นที่ปิดล้อมภายในหมู่เรือนซึ่งเป็นลักษณะสำคัญของการวางผังบริเวณที่พบได้โดยมากของหอไตรเครื่องก่อในกลุ่มนี้ ตัวอย่างเช่น  หอไตรในเขตสังฆาวาสวัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามฯ หอไตรวัดสุทัศนเทพวรารามฯ หอไตรวัดอรุณราชวรารามฯ หอไตรวัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ฯ หอไตรวัดราชโอรสารามฯ หอไตรวัดเทพธิดารามฯ หอไตรวัดราชนัดดารามฯ […]