ปัจจัยส่งเสริมที่ทำให้ย่านสามแพร่งเติบโตกลายเป็นชุมชนสำคัญของพระนคร นับแต่สมัยรัชกาลที่ 5 เป็นต้นมา นอกเหนือจากการพัฒนาด้านคมนาคม คือ การที่เจ้านายหลายพระองค์เสด็จมาประทับอยู่ในย่านนี้ จึงจูงใจให้บรรดาเหล่าพ่อค้าทั้งชาวจีน ชาวไทย และชาวตะวันตก ต้องการมาเปิดกิจการห้างร้านต่อมา เพราะนอกจากจะได้ขายสินค้าให้เจ้านายแล้ว ยังมีบรรดาขุนนางและเหล่าข้าหลวงที่มักจะต้องมาว่าราชการร่วมกันเป็นลูกค้าคนสำคัญด้วย ปัจจุบันร่องรอยของวังที่หลงเหลืออยู่มีเพียงพระตำหนักหลังหนึ่งในพื้นที่ของวังวรวรรณ ที่ตั้งอยู่บนถนนแพร่งนรา กับซุ้มประตูทางเข้าแพร่งสรรพศาสตร์ บนถนนแพร่งสรรพศาสตร์เท่านั้น ขณะที่วังที่เก่าแก่ที่สุดในย่านนี้อย่างวังของกรมหมื่นภูธเรศธำรงคศักดิ์ถูกรื้อถอนและสร้างเป็นสุขุมาลอนามัยแทน อนึ่งจากหลักฐานที่มีการบันทึกไว้ เดิมทีตัววังดังกล่าวเป็นวังที่สร้างขึ้นใหม่ส่วนหนึ่ง อีกส่วนซึ่งเป็นพระตำหนักที่ประทับนั้น พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 4 โปรดเกล้าฯ ให้รื้อตำหนักหลังหนึ่งในพระราชวัง นันทอุทยานมาสร้างพระราชทาน […]

วัตถุประสงค์หลักในการสร้างตึกแถวตลอดแนวถนนในย่านสามแพร่ง น่าจะมาจากการที่เจ้านายหันมาให้ความสนใจกับธุรกิจด้านอสังหาริมทรัพย์ประเภทที่ดินและการจัดสรรตึกแถวให้เช่าตามอย่างพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวที่ทรงดำเนินการผ่านระบบพระคลังข้างที่ ซึ่งถือเป็นการลงทุนระยะยาวและเป็นการสร้างรายได้ที่มั่นคง ทั้งนี้สะท้อนให้เห็นการปรับตัวให้เข้ากับโครงสร้างทางเศรษฐกิจและสังคมที่เปลี่ยนแปลงไปนับจากมีการทำสนธิสัญญาเบาว์ริ่งในปี พ.ศ. 2398 ยืนยันได้จากกรณีของกรมหลวงสรรพศาสตร์ศุภกิจ ที่ขอกู้เงินจากพระคลังข้างที่ไปก่อสร้างตึกแถวในแพร่งสรรพศาสตร์ให้เช่า “…อนึ่งในที่รายนี้ ถ้าจะตัดทำถนน โรงแถวอย่างพระเจ้าน้องยาเธอกรมหมื่นนราธิปประพันธ์พงศ์ จะได้ตึกไม่ต่ำกว่า 280 ห้อง …ข้าพระพุทธเจ้าขอรับพระราชทานกู้เงินสักพันชั่ง ดอกเบี้ย 100 ละ 5 เปอร์เซนต์ทุกปี…” อนึ่ง เนื่องจากสนธิสัญญาเบาว์ริ่งมีสาระสำคัญอยู่ที่ ชาติตะวันตกต้องการให้ราชสำนักยกเลิกการผูกขาดการค้าที่เคยดำเนินการผ่านระบบพระคลังสินค้า ส่งผลให้เจ้านาย ขุนนาง ตลอดจนคหบดีที่เป็นกลุ่มผลประโยชน์เดิมขาดรายได้ […]

การเปลี่ยนแปลงรูปแบบอาคารที่อยู่อาศัยของคนพระนครช่วงครึ่งแรกของพุทธศตวรรษที่ 25 จากเดิมที่เคยอาศัยอยู่บนเรือนไม้ หรือเรือนแพ ซึ่งตั้งอยู่ตลอดริมฝั่งแม่น้ำลำคลอง มาอาศัยอยู่ในตึกแถวซึ่งเป็นอาคารก่ออิฐถือปูนสูง 2 ชั้นคล้ายอาคารแบบตะวันตก ตั้งอยู่ตามริมถนน เริ่มปรากฏขึ้นครั้งแรกในช่วงปลายรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และเด่นชัดยิ่งขึ้นในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทั้งนี้ตึกแถวในแพร่งนรา แพร่งสรรพศาสตร์ และแพร่งภูธร เป็นตึกแถวที่สร้างขึ้นในช่วงเวลาดังกล่าว ตึกแถวรุ่นแรกที่สร้างขึ้นในย่านสามแพร่ง คือตึกแถวในแพร่งนรา สร้างขึ้นราว พ.ศ. 2439 อย่างไรก็ดีตึกแถวในย่านนี้จัดเป็นตึกแถวประเภทที่สร้างรวมกันหลายชุด มิใช่ตึกแถวริมถนนที่มักจะสร้างไม่เกิน 1 ชุด หรือหนึ่งหลังโดด ๆ […]