นอกจากหอไตรเครื่องไม้และหอไตรเครื่องก่อซึ่งมีพัฒนาการมาอย่างต่อเนื่องจนมีรูปแบบที่เป็นแบบแผนแล้ว ยังปรากฏหอไตรซึ่งมีรูปแบบพิเศษหรือมีที่มาที่พิเศษต่างไปจากแบบแผนโดยทั่วไป หอไตรซึ่งมีลักษณะพิเศษนั้นอาจเริ่มมาจากตำหนักจันทร์ หรือหอพระไตรปิฎกวัดระฆังโฆสิตาราม กรุงเทพมหานคร ซึ่งมีที่มาเฉพาะที่ต่างไปจากแนวคิดของการสร้างหอไตรแห่งอื่นๆ กล่าวคือไม่ได้สร้างขึ้นสำหรับประดิษฐานพระไตรปิฎกโดยเฉพาะมาแต่ต้น แต่เป็นที่ประทับหรือที่อยู่เดิมของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชเมื่อครั้งเป็นพระราชวรินทร์ เจ้ากรมพระตำรวจนอกขวาสมัยที่ทรงรับราชการในกรุงธนบุรี ต่อมาเมื่อทรงสถาปนากรุงรัตนโกสินทร์ขึ้นแล้ว มีพระราชประสงค์จะถวายจวนเดิมแก่วัดบางหว้าใหญ่หรือวัดระฆังโฆสิตารามเพื่อเป็นหอพระไตรปิฎก จึงโปรดเกล้าฯ ให้พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย เมื่อครั้งยังดำรงพระอิสริยยศเป็นสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอเจ้าฟ้ากรมหลวงอิศรสุนทร ทรงเป็นแม่กองรื้อถอนจวนเดิมนำมาสร้างใหม่ให้เป็นหอพระไตรปิฎกกลางสระน้ำ รูปแบบทางสถาปัตยกรรมจึงมีความแตกต่างไปจากหอไตรตามแบบแผนทั่วไปเนื่องจากมีการใช้งานเป็นเรือนพักอาศัยมาก่อน โดยสันนิษฐานว่าน่าจะเป็นเรือนไทย 2 หลัง มีชานกลางเชื่อมต่อกัน เมื่อเปลี่ยนเป็นหอพระไตรปิฎก จึงได้เพิ่มหลังคาขึ้นบริเวณส่วนที่เป็นชานกลางโดยยกหลังคาให้มีชายคาสูงขึ้นกว่าเรือนเดิมทั้ง 2 หลัง เพิ่มฝาด้านหลังและด้านหน้า เฉพาะด้านหน้าเจาะประตูทำเป็นเรือนกลาง […]

หอพระไตรปิฎกเป็นองค์ประกอบหนึ่งที่ปรากฏอยู่ในวัดโดยมีการใช้งานเป็นที่เก็บรักษาหรือประดิษฐานพระไตรปิฏกอันมีความหมายถึงพระเจดีย์ โดยทั่วไปแล้วในพระอารามหนึ่งๆ มักจะมีหอพระไตรปิฏกเพียง 1 หลัง บางแห่งอาจไม่มีเลย หอไตรจึงมิใช่องค์ประกอบที่จำเป็นต้องมีอยู่ทุกวัด อย่างไรก็ตามในบางกรณีอาจมีมากกว่า 1 หลัง ซึ่งมีที่มาจากจำนวนของพระราชาคณะที่มีอยู่ในพระอารามแห่งนั้น หรืออาจเป็นพระอารามซึ่งเป็นที่ประทับของสมเด็จพระสังฆราชหรือสมเด็จพระมหาสมณเจ้าที่เป็นเชื้อพระวงศ์ จึงมีหอไตรส่วนพระองค์ประจำกุฏิพระตำหนัก จำนวนหอไตรที่ปรากฏอยู่ในวัดจึงเป็นสิ่งที่แสดงถึงสถานภาพของภิกษุซึ่งอยู่ในวัดแห่งนั้นด้วย วัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามฯเป็นพระอารามหลวงที่มีความสำคัญมานับตั้งแต่การตั้งกรุงรัตนโกสินทร์ ความพิเศษอย่างยิ่งคือการเป็นวัดที่มีจำนวนหอไตรมากถึง 6 หลัง นับได้ว่าเป็นวัดที่มีหอไตรมากที่สุดเท่าที่เคยมีมาในกรุงรัตนโกสินทร์ หลักฐานเมื่อแรกสถาปนาพระอารามในสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ทำให้ทราบว่าครั้งนั้นได้มีการสร้างหอไตรขึ้น 1 หลัง ดังความในศิลาจารึกเรื่องทรงสร้างวัดพระเชตุพนฯครั้งรัชกาลที่ 1 ที่กล่าวว่า […]