หอพระไตรปิฎกเป็นองค์ประกอบหนึ่งที่ปรากฏอยู่ในวัดโดยมีการใช้งานเป็นที่เก็บรักษาหรือประดิษฐานพระไตรปิฏกอันมีความหมายถึงพระเจดีย์ โดยทั่วไปแล้วในพระอารามหนึ่งๆ มักจะมีหอพระไตรปิฏกเพียง 1 หลัง บางแห่งอาจไม่มีเลย หอไตรจึงมิใช่องค์ประกอบที่จำเป็นต้องมีอยู่ทุกวัด อย่างไรก็ตามในบางกรณีอาจมีมากกว่า 1 หลัง ซึ่งมีที่มาจากจำนวนของพระราชาคณะที่มีอยู่ในพระอารามแห่งนั้น หรืออาจเป็นพระอารามซึ่งเป็นที่ประทับของสมเด็จพระสังฆราชหรือสมเด็จพระมหาสมณเจ้าที่เป็นเชื้อพระวงศ์ จึงมีหอไตรส่วนพระองค์ประจำกุฏิพระตำหนัก จำนวนหอไตรที่ปรากฏอยู่ในวัดจึงเป็นสิ่งที่แสดงถึงสถานภาพของภิกษุซึ่งอยู่ในวัดแห่งนั้นด้วย

วัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามฯเป็นพระอารามหลวงที่มีความสำคัญมานับตั้งแต่การตั้งกรุงรัตนโกสินทร์ ความพิเศษอย่างยิ่งคือการเป็นวัดที่มีจำนวนหอไตรมากถึง 6 หลัง นับได้ว่าเป็นวัดที่มีหอไตรมากที่สุดเท่าที่เคยมีมาในกรุงรัตนโกสินทร์ หลักฐานเมื่อแรกสถาปนาพระอารามในสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ทำให้ทราบว่าครั้งนั้นได้มีการสร้างหอไตรขึ้น 1 หลัง ดังความในศิลาจารึกเรื่องทรงสร้างวัดพระเชตุพนฯครั้งรัชกาลที่ 1 ที่กล่าวว่า “ทำหอไตรย์มุงกระเบื้องหุ้มดิบุก ฝาแลเสาปิดทองลายรดน้ำ แลตู้รูปปราสาทใส่คัมภีร์พระปะริยัติไตรย์ปิฎกทำการบุเรียนหอระฆัง”

ต่อมาในปี พ.ศ. 2374 พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3 ได้เสด็จทอดพระเนตรพระอารามที่สมเด็จพระอัยกาธิราชทรงสถาปนาไว้ล่วงมาแล้ว 31 ปี ทรงพระราชศรัทธาปฏิสังขรณ์ทั้งพระอาราม โปรดให้สร้างหอไตรขึ้นพร้อมกับการสถาปนาเขตสังฆาวาสขึ้นใหม่ในปี พ.ศ. 2375 หลักฐานจากโคลงดั้นเรื่องปฏิสังขรณ์วัดพระเชตุพน ทำให้ทราบว่าทรงสร้างหอไตรขึ้นในคราวเดียวกับที่มีการรื้อกุฏิฝากระดานเครื่องไม้เปลี่ยนเป็นตึกเครื่องก่อ โดยปรากฏหอไตรในเขตสังฆาวาสจำนวนถึง 5 หลัง ซึ่งมีมากกว่าพระอารามแห่งใด ได้แก่ หอไตรกรมสมเด็จพระปรมานุชิตชิโนรส ประจำกุฏิอธิบดีสงฆ์ คณะเหนือ น.16 และหอไตรประจำกุฏิพระราชาคณะ เจ้าคณะ และผู้ช่วยเจ้าคณะ ซึ่งตั้งอยู่ที่มุมทั้ง 4 ของเขตสังฆาวาส ได้แก่ คณะเหนือ น.1 คณะเหนือ น.23 คณะใต้ ต.1 และคณะใต้ ต.34

นอกจากนี้ในเขตพุทธาวาส โปรดให้สร้างพระมณฑปหอไตร ซึ่งเป็นหอไตรรูปแบบพิเศษที่เป็นอาคารเครื่องยอดปราสาททรงมงกุฎอันมีศักดิ์ที่สูงยิ่งกว่าหอไตรทั่วไป โดยมีพระราชประสงค์เพื่อทดแทนคุณพระอัยกา ดังความจากโคลงดั้นเรื่องปฏิสังขรณ์วัดพระเชตุพนจากพระนิพนธ์กรมสมเด็จพระปรมานุชิตชิโนรสว่า

“ไทธยลหนหอธรรม์ อันชำรุดทรุดโทรมล้วน ถ้วนทกแหล่งแห่งหลังคา ฝาพื้นประหรัก หักพังเนื่อง เครื่องบนกระบาลนานผุค้าน ด้านสูงต่ำคร่ำคร่าทลาย สลายปูนอิฐพิศเพิกคราก มากร้าวแตกแมกบุบราน การควรคิดกิจเกื้อกอป ชอบริปฏิสังขรณ์ คุณทดแทนเอย องค์พระไอยกากั้ง เกษเสียมฯ”

หอไตรตำหนักวาสุกรี ประจำกุฏิอธิบดีสงฆ์ คณะเหนือ น.16 เขตสังฆาวาส

หอไตรคณะเหนือ น.23 เขตสังฆาวาส

หอไตรคณะใต้ ต.1 เขตสังฆาวาส

หอไตรตำหนักวาสุกรี ประจำกุฏิอธิบดีสงฆ์ คณะเหนือ น.16 เขตสังฆาวาส

พระมณฑปหอไตร เขตพุทธาวาสวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม