นอกจากหอไตรเครื่องไม้และหอไตรเครื่องก่อซึ่งมีพัฒนาการมาอย่างต่อเนื่องจนมีรูปแบบที่เป็นแบบแผนแล้ว ยังปรากฏหอไตรซึ่งมีรูปแบบพิเศษหรือมีที่มาที่พิเศษต่างไปจากแบบแผนโดยทั่วไป หอไตรซึ่งมีลักษณะพิเศษนั้นอาจเริ่มมาจากตำหนักจันทร์ หรือหอพระไตรปิฎกวัดระฆังโฆสิตาราม กรุงเทพมหานคร ซึ่งมีที่มาเฉพาะที่ต่างไปจากแนวคิดของการสร้างหอไตรแห่งอื่นๆ กล่าวคือไม่ได้สร้างขึ้นสำหรับประดิษฐานพระไตรปิฎกโดยเฉพาะมาแต่ต้น แต่เป็นที่ประทับหรือที่อยู่เดิมของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชเมื่อครั้งเป็นพระราชวรินทร์ เจ้ากรมพระตำรวจนอกขวาสมัยที่ทรงรับราชการในกรุงธนบุรี ต่อมาเมื่อทรงสถาปนากรุงรัตนโกสินทร์ขึ้นแล้ว มีพระราชประสงค์จะถวายจวนเดิมแก่วัดบางหว้าใหญ่หรือวัดระฆังโฆสิตารามเพื่อเป็นหอพระไตรปิฎก จึงโปรดเกล้าฯ ให้พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย เมื่อครั้งยังดำรงพระอิสริยยศเป็นสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอเจ้าฟ้ากรมหลวงอิศรสุนทร ทรงเป็นแม่กองรื้อถอนจวนเดิมนำมาสร้างใหม่ให้เป็นหอพระไตรปิฎกกลางสระน้ำ รูปแบบทางสถาปัตยกรรมจึงมีความแตกต่างไปจากหอไตรตามแบบแผนทั่วไปเนื่องจากมีการใช้งานเป็นเรือนพักอาศัยมาก่อน โดยสันนิษฐานว่าน่าจะเป็นเรือนไทย 2 หลัง มีชานกลางเชื่อมต่อกัน เมื่อเปลี่ยนเป็นหอพระไตรปิฎก จึงได้เพิ่มหลังคาขึ้นบริเวณส่วนที่เป็นชานกลางโดยยกหลังคาให้มีชายคาสูงขึ้นกว่าเรือนเดิมทั้ง 2 หลัง เพิ่มฝาด้านหลังและด้านหน้า เฉพาะด้านหน้าเจาะประตูทำเป็นเรือนกลาง […]