สถาปัตยกรรมหมู่พระมหามณเฑียรมีขนาดความกว้างใหญ่และยกระดับความสูงจากพื้นดินที่แตกต่างกัน โดยพระที่นั่งจักรพรรดิพิมานมีการยกระดับพื้นให้สูงที่สุดคือมีความสูงจากพื้นดิน 2.40 เมตร ในขณะที่พระที่นั่งไพศาลทักษิณฯ ยกระดับความสูงจากพื้นดิน 2.00 เมตร และพระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัยฯ ยกระดับความสูงจากพื้นดินเพียงเล็กน้อย ทั้งนี้ระดับความสูงจากพื้นดินของพระที่นั่งแต่ละองค์ยังสัมพันธ์กับการลดระดับเครื่องหลังคาด้วย โดยเครื่องหลังคาของพระที่นั่งจักรพรรดิพิมานจะมีความสูงมากที่สุดและลดหลั่นลงมายังพระที่นั่งไพศาลทักษิณฯ และพระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัยฯ ตามลำดับ การลดหลั่นของระดับความสูงจากพื้นดินและความสูงของเครื่องหลังคาเช่นนี้สะท้อนถึงฐานันดรศักดิ์แห่งสถาปัตยกรรมที่แสดงให้เห็นว่าพระที่นั่งจักรพรรดิพิมานซึ่งเป็นที่ประทับบรรทมย่อมเป็นพื้นที่รโหฐานที่สำคัญสูงสุด และจากระดับความสูงที่สุดในหมู่พระมหามณเฑียรจึงอาจตีความได้ว่าพระที่นั่งองค์นี้เปรียบเสมือนเขาพระสุเมรุอันเป็นศูนย์กลางจักรวาลในขณะที่พระมหากษัตริย์ประทับรรทมด้วย ถัดมาจึงเป็นพระที่นั่งไพศาลทักษิณฯ ซึ่งเป็นที่ประทับและประกอบพระราชพิธีบรมราชาภิเษก อาจเทียบได้กับชมพูทวีปดินแดนอันเป็นศูนย์กลางที่อุบัติแห่งพระมหาจักรพรรดิราช และพระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัยฯ ซึ่งเป็นท้องพระโรงฝ่ายหน้าสำหรับเสด็จออกให้ขุนนางเข้าเฝ้าฯ อาจเทียบได้กับการเสด็จออกขององค์อมรินทร์ ณ เทวสภาบนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ อย่างไรก็ตาม ไม่ว่าพระมหากษัตริย์จะเสด็จประทับ […]

หมู่พระมหามณเฑียรเป็นหมู่พระที่นั่งที่ประทับของพระมหากษัตริย์ที่มีความสำคัญและมีอายุเก่าแก่ที่สุดในพระบรมมหาราชวัง ตั้งอยู่ในเขตพระราชฐานชั้นในต่อเนื่องไปยังเขตพระราชฐานกลาง ถือเป็นพระราชมณเฑียรแห่งแรกของกรุงรัตนโกสินทร์ สร้างขึ้นตั้งแต่รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชเพื่อทรงประกอบพระราชพิธีและเป็นที่ประทับตลอดรัชสมัย และยังเป็นมณฑลพระราชพิธีบรมราชาภิเษกของพระมหากษัตริย์ในพระราชวงศ์จักรีสืบเนื่องต่อกันมาในทุกรัชกาล ข้อมูลความสำคัญของหมู่พระมหามณเฑียรได้เผยแพร่ในหนังสือหลายเล่มที่สำคัญเล่มหนึ่งคือ หนังสือเรื่อง “พระมหาปราสาทและพระราชมณเฑียรในพระบรมมหาราชวัง” เรียบเรียงโดย ม.ร.ว.แสงสูรย์ ลดาวัลย์ จัดพิมพ์โดยสำนักพระราชวัง ตีพิมพ์ครั้งแรกเมื่อเดือนสิงหาคม พ.ศ.2507 เป็นหนังสือที่ผู้เขียนได้ค้นคว้าและรวบรวมข้อมูลประวัติความเป็นมาของหมู่พระมหามณเฑียรจากหลักฐานต่าง ๆ และมีภาพประกอบซึ่งขณะนั้นยังเป็นภาพขาวดำ เพื่อเป็นข้อมูลประกอบการบูรณะซ่อมแซมพระบรมมหาราชวังครั้งใหญ่ภายหลังจากที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 9 เสด็จนิวัตพระนครและประทับถาวรในพระราชอาณาจักร และเพื่อสนองพระราชดำริที่ได้พระราชทานพระราชกระแสแนะนำว่า มหาปราสาทราชมณเฑียรและปูชนียสถานในพระบรมมหาราชวังเป็นวัตถุสถานที่มีความสำคัญและมีค่าทางศิลปะเป็นที่สนใจกันอยู่โดยทั่วไป ควรที่จะได้ค้นคว้าจัดทำประวัติขึ้นให้รู้ว่ามีความสำคัญอย่างไร จึงนับเป็นงานค้นคว้าเรื่องราวเกี่ยวกับหมู่พระมหามณเฑียรที่เกิดขึ้นเมื่อเกือบ 60 […]

พระบรมมหาราชวังเป็นที่ประทับของพระมหากษัตริย์และศูนย์กลางในการบริหารราชการแผ่นดิน ทั้งยังเป็นศูนย์รวมแห่งราชประเพณีและศิลปวัฒนธรรมนานาประการ เสมือนเป็นศูนย์กลางแห่งความเจริญรุ่งเรืองตั้งแต่เมื่อแรกสถาปนากรุงรัตนโกสินทร์ ศิลปกรรมต่าง ๆ ในพระบรมมหาราชวัง สร้างขึ้นโดยช่างหลวงตามพระราชประสงค์ จึงมีความประณีตงดงาม และเป็นเอกลักษณ์อันโดดเด่นที่สะท้อนถึงวัฒนธรรมประเพณีแห่งยุคสมัย นับเป็นศิลปกรรมต้นแบบที่อาจเป็นแรงบันดาลใจให้กับศิลปกรรมอื่น ๆ  ศิลปกรรมหลายประการในพระบรมมหาราชวังสร้างขึ้นโดยมีคติความเชื่อที่เกี่ยวข้องกับเรื่องศูนย์กลางจักรวาลอย่างโบราณที่ผูกพันกับเรื่องในศาสนาและความศรัทธาที่มีต่อพระมหากษัตริย์ การศึกษาศิลปกรรมในพระบรมมหาราชวังอันเป็นสถานที่ประกอบพระราชพิธีต่างๆ จะทำให้เห็นพัฒนาการทางด้านรูปแบบและแนวคิดในการสร้างที่ปรับเปลี่ยนไปตามพระราชนิยม สภาพสังคมและวัฒนธรรม และเน้นย้ำให้เห็นถึงคุณค่าความสำคัญของการเป็นแหล่งศิลปกรรมต้นแบบของงานช่างหลวงสมัยรัตนโกสินทร์กับสถาบันพระมหากษัตริย์อันเป็นเอกลักษณ์ที่ไม่อาจเทียบได้กับแห่งอื่น