พระที่นั่งไพศาลทักษิณ เป็นพระที่นั่งองค์หนึ่งในหมู่พระมหามณเฑียรที่สร้างขึ้นตั้งแต่รัชกาลที่ 1 เดิมเรียกกันว่าพระที่นั่งสิบเอ็ดห้อง เนื่องจากมีขนาดกว้างใหญ่และยาวถึงสิบเอ็ดห้องหรือสิบเอ็ดช่วงเสา ทอดตัวตามแนวตะวันออก-ตะวันตก ต่อมาในรัชกาลที่ 3 ได้พระราชทานนามพระที่นั่งองค์นี้ว่า พระที่นั่งไพศาลทักษิณ ในภายหลังได้พบว่ามีการออกนามเต็มโดยเรียกพระที่นั่งองค์นี้ว่า พระที่นั่งไพศาลทักษิณมหินทรพิมาน
หากพิจารณาจากนามเต็มของพระที่นั่งจะพบว่ามีความหมายถึง วิมานที่ประทับของผู้ยิ่งใหญ่แห่งทิศใต้อันกว้างใหญ่ อาจอธิบายความหมายได้ว่า พระที่นั่งนี้สื่อแทนถึงพื้นที่แห่งชมพูทวีปซึ่งเป็นดินแดนอันกว้างใหญ่และอยู่ทางทิศใต้ของเขาพระสุเมรุ ในคัมภีร์ที่เกี่ยวกับโลกสัณฐานมักกล่าวตรงกันถึงความสำคัญของชมพูทวีปไว้ว่าเป็นดินแดนที่อุบัติของมหาบุรุษคือพระพุทธเจ้า และพระมหาจักรพรรดิราชซึ่งเป็นผู้ยิ่งใหญ่เหนือกว่ามหากษัตริย์อื่นใดทั้งปวง
นามของพระที่นั่งไพศาลทักษิณมหินทรพิมานจึงสะท้อนให้เห็นว่า พระมหากษัตริย์ผู้สถิตประทับ ณ พระที่นั่งนี้ก็คือพระมหาจักรพรรดิราชผู้ทรงไว้ซึ่งธรรมราชาและเป็นผู้ปกครองชมพูทวีปตามคติความเชื่อที่มีมาแต่โบราณ สอดคล้องกับหน้าที่สำคัญของพระที่นั่งองค์นี้ที่ใช้ในการประกอบพระราชพิธีบรมราชาภิเษกหรือการเสด็จขึ้นครองราชสมบัติ ซึ่งมีทั้งขั้นตอนการถวายน้ำอภิเษก การถวายสิริราชสมบัติ เครื่องเบญจราชกกุธภัณฑ์ เครื่องบรมราชูปโภค พระแสงอัษฎาวุธ ตลอดจนพระนพปฎลมหาเศวตฉัตร โดยขั้นตอนเหล่านี้จะกระทำภายในพระที่นั่งไพศาลทักษิณมหินทรพิมานทั้งสิ้น พระที่นั่งองค์นี้จึงเปรียบเสมือนชมพูทวีปซึ่งเป็นสถานที่อุบัติขึ้นแห่งพระมหาจักรพรรดิราช